وضعیت کمی تولید پایان‌نامه‌ها و رساله‌های حوزه علوم انسانی با رویکرد اسلامی در دانشگاه فردوسی مشهد طی سال‌های 1363- 1393

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد علم اطلاعات و دانش‌ شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشیار گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد

3 استادیار گروه علم اطلاعات و دانش شناسی، دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

هدف: هدف بررسی وضعیت کمی پایان‌نامه‌ها و رساله‌های حوزه علوم انسانی با رویکرد اسلامی در دانشگاه فردوسی مشهد به‌منظور تعیین نقش این دانشگاه در تولید علم اسلامی بود.
روش‌شناسی: این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر روش، پژوهش حاضر در حوزه علم‌سنجی قرار می‌گیرد که با رویکرد توصیفی- تحلیلی انجام شد. در ترسیم نقشه علمی نیز از هم‌رخدادی واژگانی استفاده شد. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه پایان‌نامه‌ها و رساله‌های حوزه علوم انسانی با رویکرد اسلامی در چهار حوزه تحصیلی یادشده و در دوره مذکور بود. در این پژوهش نمونه‌گیری انجام نشد و کل پایان‌نامه‌ها و رساله‌های با رویکرد اسلامی چهار دانشکده جامعه هدف در دانشگاه بررسی شد.
یافته‌ها: در بازه زمانی پژوهش 1201 عنوان پایان‌نامه و رساله با رویکرد اسلامی در دانشگاه فردوسی مشهد به ثبت رسیده بود که از این تعداد، رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی با 341 عنوان بیشترین و رشته زبان و ادبیات انگلیسی و زبان و ادبیات فرانسه هر یک با 5 عنوان کمترین فراوانی را داشتند. در میان حوزه‌های تحصیلی، دانشکده الهیات بیشترین و دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی نیز کمترین سهم را در تولید پایان‌نامه‌ها و رساله‌هایی اسلامی داشتند. 1072 عنوان از پایان‌نامه‌ها مربوط به کارشناسی ارشد و 129 عنوان نیز مربوط به دکتری بود. موضوع قرآن، حقوق جزا (فقه) و تفاسیر به‌عنوان موضوع‌های برتر شناخته شدند. همچنین متوسط رشد سالانه تولید پایان‌نامه‌ها و رساله‌های حوزه علوم انسانی با رویکرد اسلامی برابر با 35.‌‌‌‌‌‌44 درصد بود که با توجه به میزان رشد سالانه 83.‌‌‌‌‌‌32 درصدی کل پایان‌نامه‌ها و رساله‌های حوزه علوم انسانی در طی سال‌های مورد پژوهش، از رشد زیادی برخوردار بود. از 210 عنوان مقاله علمی مستخرج از آنها، 133 عنوان سهم مقطع کارشناسی ارشد و 77 عنوان مربوط به مقطع دکتری بود. نقشه علمی پایان‌نامه‌ها و رساله‌های اسلامی شناسایی‌شده با استفاده از نرم‌افزار Vosviewer ترسیم و تحلیل شد. نتایج نشان دادند که این نقشه بر اساس تحلیل هم‌واژگانی از 7 خوشه موضوعی تشکیل شده بود. نوع شبکه هم‌واژگانی نیز پیوسته بود. بر اساس خوشه‌بندی سلسله‌مراتبی نیز 23 خوشه موضوعی شناسایی شد که قرآن به‌عنوان رانت شناسایی و 22 خوشه دیگر در بطن آن قرار داشتند.
نتیجه‌گیری: هرچند روند تولید پایان‌نامه‌ها و رساله‌های حوزه علوم انسانی با رویکرد اسلامی در این دانشگاه طی سال‌های مورد بررسی سیر صعودی داشته و از رشد زیادی برخوردار بوده است، امّا بااین‌وجود، این روند در حوزه‌های تحصیلی مختلف این حوزه یکنواخت نبوده است. بنابراین مسئولان امر پژوهش در این دانشگاه برای بهبود این وضعیت بایستی برنامه‌ریزی و شرایطی فراهم نمایند تا دانشجویان و پژوهشگران انگیزه لازم جهت انجام پژوهش‌هایی با رویکرد اسلامی را کسب و در جهت بهبود و افزایش تولید علم دینی در این دانشگاه اقدام نمایند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the Quantitative Status of Theses and Dissertations in Humanities with an Islamic Approach at Ferdowsi University of Mashhad in 1984-2014

نویسندگان [English]

  • Akram Rachamani 1
  • Mohsen Nowkarizi 2
  • Atefeh Sharif 3
1 M.A. in Information Science and Knowledge Studies, Ferdowsi University of Mashhad
2 Associate Professor, Department of Information Science and Knowledge Studies, Ferdowsi University of Mashhad
3 Assistant Professor, Department of Information Science and Knowledge Studies, Tarbiat Modares UniversityModarres University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Purpose: The aim of the present paper was to study the quantitative status of the theses and dissertations in humanities education with an Islamic approach at Ferdowsi University of Mashhad in 4 colleges including Letters and Humanities, Theology, Administrative and Economic Sciences, Education and Psychology, in a 31-years period (1984-2014) to determine the role of this university in science products with Islamic approaches.
Methodology: This study was an applied research and was done by scientometrics methods. The research population consisted of all theses and dissertations in the field of humanities with an Islamic approach in the mentioned areas and period. There was no sampling in this study and all theses and dissertations with an Islamic approach were studied in four mentioned colleges.
Findings:The results showed that during this period, 1201 theses and dissertations with Islamic approach were registered at Ferdowsi University of Mashhad among which the field of jurisprudence and Islamic law with 341 items had the highest frequency, and English language and literature and French language and literature, each with 5 items, the least numbers. Among the academic areas, the Faculty of Theology had the most contibution, and the Faculty of Education and Psychology had the least contribution in the production of theses and dissertations with Islamic approach. 1072 items were produced by Master’s and 129 items were produced by PhD students. Among the identified issues, the subject of the Quran, criminal law (jurisprudence) and Quran interpretations were identified as top issues.The average annual growth in the production of theses and dissertations in humanities with an Islamic approach was equal to 44.35%. According to an annual growth rate of 32.83% of the whole theses and dissertations in the areas of humanities education, this rate was much more. Out of 210 scientific papers extracted from identified theses and dissertations, 133 items were produced by M.A. and 77 by PhD students. Finally, the scientific map of detected Islamic theses and dissertations was drawn and analyzed using Vosviewer application. The results showed that the scientific map of theses and dissertations with Islamic approach in the mentioned population, based on the analysis of the co-vocabulary was composed of seven thematic clusters. The type of the co-vocabulary network was also continuous. Based on hierarchical clustering, 23 thematic clusters identified from which Quran identified as root and 22 other clusters were located in the heart of it.
Conclusion: Although there has been and increasing trend in publishing theses and desertaions with humanities and Islamic approaches in Ferdowsi University, this growth has not been identical in different years. The authorities should encourage the students and scholars to learn the methodology of Islamic research to conduct more studies in the field of religion.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Theses and disserta-tions
  • Islamic humani-ties
  • Scientometrics
  • Ferdowsi University of Mashhad
بذرافشان، اعظم؛ و مصطفوی، احسان (1390). تحلیل علم‌سنجی 36 سال تولید علم انستیتو پاستور ایران در پایگاه ISISCIE. مدیریت سلامت، 14 (45)، 7-10.
توکلی‌زاده‌ راوی، محمد؛ دهقان، فاطمه؛ نجابتیان، مریم؛ و سهیلی، فرامرز (1394). تحلیل محتوای مقالات فارسی نشریات علمی ایران در زمینه ازدواج و طلاق با روش خوشه‌بندی سلسله‌مراتبی. فصلنامه فرهنگی- تربیتی زنان و خانواده، 10(32)، 7- 28.
تیرگر، آرام؛ یمین فیروز، موسی؛ نیکخواه، علی؛ و موسی، اشراف‌السادات (1391). استفاده از منابع مذهبی در تدوین پایان‌نامه‌های پزشکی. دانشگاه علوم پزشکی بابل، 15 (1)، 93- 89.
خاصه، علی‌اکبر؛ احمدی‌نژاد، فریبرز؛ و حجازی، سلیمان (1391). بررسی و تحلیل پژوهش‌های قرآنی در عرصه بین‌‌المللی ISI.  قرآن و علم، 6 (10)، 145-166.
خان‌دیزجی، امیرحسین (1390). رویکرد انتقادی به پایان‌نامه‌های جامعه‌شناسی در ایران. راهبرد فرهنگ، (14 و 15)، 15-140.
سالمی، نجمه؛ و کوشا، کیوان (1392). مقایسه تحلیل هم‌استنادی و تحلیل هم‌واژگانی در ترسیم نقشه کتاب‌شناختی مطالعه موردی: دانشگاه تهران. پژوهشنامه علوم و فناوری اطلاعات ایران، 29 (1)، 253- 266.
صدیقی، مهری (1393). بررسی کاربرد روش تحلیل هم‌رخدادی واژگان در ترسیم ساختار حوزه‌های علمی (مطالعه موردی: حوزه اطلاع‌سنجی). پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات، 30 (2)، 369- 373.
فتاحی، رحمت‌اله؛ دانش، فرشید؛ و سهیلی، فرامرز (1390). بررسی وضعیت جهانی تولیدات علمی دانشگاه فردوسی مشهد طی سال‌های 1990- 2010 در وبگاه علوم (Web of Science) با هدف ترسیم نقشه علم این دانشگاه. پژوهشنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 1 (1)، 161- 183.
کریمی، رضا (1389). بررسی تحلیلی انتشارات علمی تولید‌شده در حوزه اسلام پایگاه Web Of Science (ISI). سفینه، (28)، 128-150.
گودرزی، حسین؛ و صحفی، محّمدعلی (1389). بررسی وضعیت شاخص‌های کیفی پایان‌نامه‌های برتر دینی در ایران دوره بررسی: مقطع دکترای Ph. D و سطح چهار حوزوی طی سال‌های 1380_1387. فصلنامه مطالعات فرهنگی اجتماعی، (1)، 75-96.
نوروزی چاکلی، عبدالرضا (1390). آشنایی با علم‌سنجی (مبانی، مفاهیم، روابط و ریشه‌ها). تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)؛ مراکز تحقیق و توسعه علوم انسانی؛ دانشگاه شاهد؛ مرکز چاپ و انتشارات.
نوکاریزی، محسن؛ و زینلی چهکند، اکرم (1391). تحلیل کمی تولیدات علمی اعضای هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد از سال 2000 تا 2010. پژوهشنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، (41)، 73-98.
Abdoulaye, K. (2004). Research Trends in Humanities: an Analysis of Master’s Theses at the International Islamic University Malaysia. Malaysian Jornal of Library & Information Science, 9 (1).59-68.
Aktan, O. (2014). Analyzing Master Dissertations In Terms Of Strategic Planing.Anatolian Journal of Educational Leadership and Instruction, 2 (1).12-31.
Araujo, R. F., & Oliveira, M. (2015). Technological Basis for Information Science in Brazil: A Scientometric Study. Qualitative and Quantitative Methods in Libraries (QQML) Special Issue Bibliometrics and Scientometrics, 231_ 241.
Lolis, S., Sanches-Marques, A. M. M., de Arruda Reis, S. L., & Benedito, E. (2009). Scientometric analysis of energetic ecology: primary production of aquatic macrophytes. Maringa, 31 (4), 363-369.
Venkatesan, M., & Thanuskody, D.(2014). A Scientometric Analysis Of Nuclear Power Generation Research: A Study. International Journal of Library and Information Studies, 4 (3), 65- 75.