1. استادیار گروه علوم تربیتی دانشگاه پیام‌نور مرکز دلیجان
2کارشناسی ارشد علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه اصفهان
3*. کارشناسی ارشد علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه اصفهان
چکیده
هدف: پژوهش حاضر با تحلیل پیوندهای مختلف وبسایتهای دانشگاه‌های مجازی ایران با استفاده از رویکرد وبسنجی، به بررسی شاخص‌های کمی رؤیت‌پذیری، ضریب تأثیرگذاری و ارزش وبومتریک آنها پرداخته‌است.
روش‌شناسی: این پژوهش از نوع کاربردی و با روش وبسنجی انجام‌شده‌است. نمونه مورد مطالعه در پژوهش، شامل وبسایت 21 دانشگاه وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و هشت وبسایت از دانشگاه‌های وابسته به وزارت بهداشت و درمان (علوم پزشکی) در ایران بوده‌است؛ این وبسایتها با استفاده ابزار کاوش و وبسنجی گوگل بازیابی و به‌منظور تحلیل پیوندهای آنها روی رایانه شخصی بارگذاری‌شدند.
یافته‌ها: نتایج پژوهش نشان‌دادند که از لحاظ رتبه‌بندی وبومتریک، واحد مجازی دانشگاه تهران با (74970 امتیاز)، سیستان و بلوچستان با (48048 امتیاز) و مرکز آموزش الکترونیکی دانشگاه قرآن و حدیث با (43097 امتیاز) در رتبه‌های اول تا سوم جای‌گرفته‌اند؛ همچنین، واحد مجازی دانشگاه قم با (28 امتیاز) رتبه آخر را به خود اختصاص‌داده‌است.
نتیجه‌گیری: نتایج نشان دادند که دانشگاه‌های کشور، حضوری چندان مؤثر در وب نداشته و در سطح بین‌المللی شناخته‌شده نیستند. کم‌بودن تعداد صفحات وب انگلیسی و جوان بودن وبسایتهای دانشگاهی ایران از عمده دلایل حضور ضعیف دانشگاه‌های ایران در وب به‌شمارمی‌روند
وب جهان‌گستر با افزایش اطلاعات و دسترس‌پذیرکردن آنها، نیازهای اطلاعاتی دنیای امروز را به‌صورتی گسترده برآورده‌می‌سازد؛ این تغییر، دنیای آموزش را نیز تحت تأثیر خود قرارداده، دانشگاه‌ها همگام با فناوری‌های روز، امکان آموزش از راه دور، به‌صورت نیمه‌حضوری و غیرحضوری را فراهم‌آورده‌اند و آموزش الکترونیک، جایگزینی برای حضور دانشجویان در دانشگاه‌ها و آموزش سنتی به‌شمارمی‌آید. در سال‌های اخیر، تعدادی از دانشگاه‌های ایران با ایجاد وبسایتهای آموزش مجازی، در حال توسعه‌دادن این شکل از آموزش در میان دانشجویان و استادان هستند. با توجه به اینکه آموزش مجازی در ایران در مراحل ابتدایی پیدایش و رشد قرارداده، تحلیل اطلاعات موجود در سایت‌های مورد نظر می‌تواند در بهینه‌سازی وضعیت آموزش مجازی براساس استانداردهای جهانی، مفید باشد.
در دنیای مجازی، وبسایتها عاملی مهم در برقراری ارتباط میان مخاطبان و اطلاعات به‌شمارمی‌آیند. برای بررسی تأثیر وبسایتها روی مخاطبان، شاخص‌های کمی و کیفی مختلفی ارائه‌شده‌اند که سبب بروز شاخه‌ای جدید از علم با عنوان وبسنجی شد؛ وبسنجی، عبارت‌است از مطالعه جنبه‌های کمّی تولید و استفاده از منابع اطلاعاتی، ساختارها و فناوری‌ها در محیط وب با بهره‌گیری از رویکردهای کتاب‌سنجی و اطلاع‌سنجی (دانش،2008).
به‌طور کل می‌توان‌گفت که چهار حوزه مطالعاتی در تحقیق‌ها و مطالعات مرتبط با حوزه وبسنجی عبارتاند از: 1. تجزیه‌وتحلیل کمی و کیفی محتوای صفحات وب؛ 2. تجزیه‌وتحلیل کمی و کیفی (معنایی) ساختار پیوندهای وبی؛ 3. تجزیه‌وتحلیل میزان استفاده از وب (اغلب از طریق فایل گزارش وب) و 4. تجزیه‌وتحلیل فناوری‌های وب (شامل ارزیابی عملکرد موتورهای کاوش وب)(دانش،2008).
ضریب تأثیرگذاری یک وبسایت، اعتبار، رؤیت‌پذیری و اقبال بازیابی وبسایت را در سطوح ملّی و جهانی مشخصمیکند؛ درواقع هرچه تعداد پیوندها افزایش‌یابد؛ ضریب تأثیرگذاری وبسایت بیشتر میشود و بالابودن میزان تأثیرگذاری، نشان‌دهنده تأثیرگذاری بیشتر آن وبسایت در محیط وب است. ضریب تأثیرگذاری وبسایت در بیشتر موارد، بازتابی از شهرت جهانی و تاحدود زیادی کیفّیت منابع اطلاعاتی موجود در آن وبسایت است. لذا میتوان وبسایتها را براساس ضریب تأثیرگذاری آنها در حوزههای مختلف، مقایسه و رتبهبندیکرد؛ همچنین مرئی‌بودن (رؤیت‌پذیری) یک وبسایت به تعداد پیوندهایی بستگی‌دارد که کاربران را به این وبسایت ارجاع‌می‌دهند؛ هرچه تعداد پیوندهای دریافتی به یک وبسایت بیشتر باشند برای وبسایت، امکانی بیشتر، فراهم‌می‌شود که مورد بازدید کاربران قرارگیرد و بنابراین، تأثیر بالقوه بیشتری در میان جامعه محقّقان خواهدداشت (دانش،2008).
هدف اصلی این پژوهش، تحلیل پیوندهای وبسایتهای دانشگاه‌های مجازی ایران و رتبه‌بندی آنها در این راستاست و محققان تلاش‌می‌کنند تا به پرسش‌های زیر پاسخ‌دهند:
1. رؤیت‌پذیری وبسایتهای دانشگاه مجازی ایران تا چه اندازه است؟
2. رتبه‌بندی وبسایتهای دانشگاه‌های مجازی [در ایران] براساس حجم صفحات چگونه است؟
تحقیق‌ها نشان‌دهنده آن هستند که بررسی‌های مرتبط با حوزه وبسنجی در اواسط دهه 1990 آغازشده‌اند و از آن زمان به دلیل افزایش اهمیت وب در دستیابی به اطلاعات، حجم این اطلاعات نیز افزایش‌یافته؛ ازسوی‌دیگر با گسترش آموزش از راه دور و ایجاد وبسایتهای مختلف آموزش مجازی در سراسر جهان، مطالعاتی درزمینه وبسنجی این وبسایتها ازسوی محققان حوزه وبسنجی آغاز شده. مطالعه وب را در سال 1997، آلمایند و اینگورسن «وبسنجی» نامیدند(اسمیت، 1999).
پاین و ثلوال (2008)، روی گرایش‌های طولی پیوند وبسایتهای دانشگاهی مطالعه‌کردند؛ آنها ارتباط میان پیوندهای درونی دانشگاه و بهره‌وری پژوهشی را آزمودند و دلایل افزایش یا کاهش بارز پیوندهای درونی دانشگاهی خاص را در طول دورهای 6 ساله مشخص‌ساختند؛ اگرچه نتایج حاصل از این پژوهش، بیانگر ثبات میزان پیوندهای درونی سایت دانشگاه در برابر بهره‌وری پژوهشی هستند، شواهد از این حکایت‌می‌کنند که تعداد پیوندهای درونی برای هر دانشگاه به‌طور جداگانه تغییرمی‌کند؛ ایشان وبسایتهای دانشگاهی را که تعداد پیوندهای درونی آنها در طول دوره آزمایشی نیز افزایش‌یافته‌بود، مشخص‌کردند؛ از میان آنها، در نیوزلند، وبسایتهای دانشگاه‌های فناوری آکلند، لینکلن و اتاگو و در انگلستان نیز وبسایت دانشگاه‌های کاردیف، یو سی ال و ریدینگ، بیشترین تعداد پیوند درونی را داشته‌اند.
ارتگا و همکاران (2008) در مقاله‌ای با عنوان «نقشه وبسایتهای دانشگاهی آموزش عالی اروپا»، حضور وبی آموزش عالی اروپا را براساس میزان استفاده از فراپیوند در دانشگاه‌ها و تحلیل ریخت‌شناسی شبکه دانشگاهی اروپا، به‌تصویرکشیدند؛ هدف از این کار، ترکیب روش‌های تحلیل شبکه اجتماعی و فنون سایبرمتریک به‌منظور بررسی میزان رؤیت دانشگاه‌های اروپایی بود. نتایج این پژوهش نشان‌دادند که شبکه‌های ملی از طریق دانشگاه‌های ملی برجسته در هر کشور به هم اتصال‌یافته‌اند.
یی و جین (2008) در مقاله‌ای با عنوان «تحلیل فراپیوند میزان رؤیت وبسایتهای مدارس کتابداری و اطلاع‌رسانی کانادا» سه پرسش را مطرح‌ساختند: 1. پیوند وبسایتهای کتابداری و اطلاع‌رسانی با سایر محیط‌های وب چگونه است؟؛ 2. میزان رؤیت هریک از وبسایتهای کتابداری و اطلاع‌رسانی چقدر است؟ و 3. چه موضوعی یا محتوایی از وبسایتهای کتابداری و اطلاع‌رسانی، بیشترین رؤیت‌پذیری را در محیط وب دارد؟؛ آنها چهار خوشه را شناسایی‌کردند که محتوای صفحات وب پیوندداده‌شده را دسته‌بندی‌می‌کنند: مدارس کتابداری و اطلاع‌رسانی، پژوهش، صفحات خانگی و منابع. رؤیت‌پذیری خوشه‌ها به‌ترتیب نزولی عبارت‌است از: مدارس کتابداری و اطلاع‌رسانی، منابع، صفحات خانگی و پژوهش. از نظر یی و جین (2008)، بیشترین موضوع‌های رؤیت‌پذیر در این وبسایتها عبارتاند از: فعالیت‌ها و طرح‌های پژوهشی دانشجویان، منابع مربوط به مدارس کتابداری و اطلاع‌رسانی و اطلاعات مربوط به رشته؛ تنها صفحه وبی که در سایت‌های مدارس کتابداری و اطلاع‌رسانی بیشترین میزان رؤیت را داشته، صفحه خانگی آنها بوده‌است.
نوروزی (1384) در پژوهشی با استفاده از موتورکاوش آلتاویستا، میزان پیوند به وبسایتهای دانشگاه‌های ایران را مورد بررسی قرارداد. پژوهش وی نشان‌داد که به وبسایتهای دانشگاه‌های ایران، پیوندهایی اندک داده‌شده‌بود. وی معتقد است که در طراحی وبسایتهای دانشگاهی باید مسائلی مانند «جذابیت، وجود اطلاعات مناسب و وجود نسخه زبان انگلیسی» درنظرگرفته‌شوند تا میزان پیوند به آنها در سطحی بالاتر قرارگیرد. یکی از راه‌های اندازه‌گیری رؤیت‌پذیری یک وبسایت، تعداد پیوندهایی است که به این سایت هدایت‌می‌شوند، زیرا هرچه پیوندها به یک وبسایت بیشتر باشند، به احتمال بیشتری از سایت بازدیدمی‌شود؛ بنابراین تأثیر بالقوه بیشتری در میان جامعه محققان خواهدداشت.
دانش، سهیلی و نوکاریزی (1386)، پژوهشی با عنوان «تحلیل پیوندهای وبسایت دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران با استفاده از روش وبسنجی» انجام‌دادند. نتایج نشان‌دادند که وبسایتهای دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران با 12700، تهران با 10400 و اصفهان با 5170 پیوند دریافتی، دارای بالاترین میزان رؤیت بودند و وبسایتهای علوم پزشکی بقیه‌الله، بوشهر و بابل به‌ترتیب، دارای بالاترین میزان تأثیر بودند و وبسایت دانشگاه علوم پزشکی فسا با ضریب تأثیری برابر 0.81، دارای پایین‌ترین میزان تأثیرگذاری بود.
نتایج تحلیل هم‌پیوندی این وبسایتها نشان‌داد که وبسایتهای مورد مطالعه در هفت خوشه با هم به همکاری می‌پردازند؛ ازسوی‌دیگر، استفاده از مقیاس چندبعدی نشان‌داد که این وبسایتها در چهار خوشه با هم همکاری‌دارند.
اسفندیاری مقدم، دانش و سهیلی (1387) به رتبه‌بندی و تعیین وبسایتهای هسته واحدهای جامع و مراکز استان‌های دانشگاه آزاد اسلامی با استفاده از روش وبسنجی پرداختند؛ جامعه پژوهش آنها در این مقاله 36 وبسایت بود و نتایج این پژوهش نشان‌دادند که دانشگاه‌های آزاد تهران جنوب، کرج و تبریز، دارای بیشترین تعداد پیوند دریافتی و بیشترین امتیاز از لحاظ رؤیت‌پذیری هستند؛ همچنین، نتایج این پژوهش از آن حکایت‌دارند که وبسایت دانشگاه آزاد واحد خرم‌آباد دارای بیشترین و وبسایت دانشگاه آزاد واحد خوارسگان، دارای کمترین ضریب تأثیر وبی بوده‌اند (اسفندیاری مقدم، دانش، سهیلی، 1387).
نوکاریزی (1387) در پژوهشی به بررسی وبسایتهای دانشگاه‌های زیر پوشش «وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت، درمان و آموزشی پزشکی» با استفاده از روش وبسنجی پرداخته‌است؛ نتایج پژوهش نشان‌داد که وبسایت دانشگاه علوم بهزیستی، دارای بالاترین امتیاز و وبسایت علوم پزشکی قم، دارای پایین‌ترین امتیاز از لحاظ رؤیت‌پذیری بودند. ضریب تأثیرگذاری کلی وبسایت دانشگاه علوم پزشکی شاهرود با 44/6، بالاترین و دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان با 08/0، پایین‌ترین بودند. از نظر عامل تأثیرگذار تجدیدنظرشده، وبسایت دانشگاه محقق اردبیلی با 5/3 در رتبه نخست و وبسایت سه دانشگاه گیلان، علوم پزشکی شهید بهشتی و علوم پزشکی گیلان با 04/0 در رتبه آخر قرارگرفتند؛ در این مطالعه، وبسایت 23 دانشگاه به‌عنوان هسته انتخاب‌شدند؛ یافته‌های ناشی از تحلیل هم‌پیوندی این وبسایتها به روش دسته‌بندی خوشه‌ای و مقیاس چندبعدی نشان‌دادند که آنها در نه (9) خوشه با هم دسته شدند و فقط در روش نخست، شانزده وبسایت به‌صورت مستقل باقی‌ماندند.
زاهدی (1387) در مقاله‌ای با عنوان «رؤیت وبسایتهای مجلات ایرانی: مطالعه وبسنجی» نشان‌می‌دهد که وبسایتهای پزشکی ایرانی، بیشترین پیوند درونی را دارند و در 30درصد این پیوندها انگیزه تحقیقاتی وجوددارد؛ طراحان این وبسایتها باید میزان رؤیتشان را افزایش‌دهند چون این میزان، نشانگر وضعیت آنها در جامعه علمی است.
دانش و همکاران (1391) در پژوهشی با عنوان «بررسی وبسایتهای هسته دانشگاه‌های پایتخت جهان اسلام»، نشان‌دادند که مدیران و طراحان وبسایتهای دانشگاه‌های مورد مطالعه، باید با شناخت عواملی که بر جذب پیوند توسط وبسایت، تأثیردارند، برای ارتقای کیفی و محتوای وبسایت خود برنامه‌ریزی‌کنند؛ به‌هرحال، موفقیت نهایی یک وبسایت به عواملی مانند کیفیت، اندازه، زبان، قدمت، شمول و برخی عوامل دیگر بستگی‌دارد و نمی‌توان یک یا دوعامل محدود را تنها دلایل موفقیت یک وبسایت قلمدادکرد.
صدقی، تفرجی و رودباری (1391) در پژوهشی با عنوان «بررسی وضعیت وبسایتهای دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور براساس شاخص‌های وبسنجی» نشان‌دادند که تعداد صفحات نمایه‌شده دانشگاه علوم پزشکی تهران در هر سه موتور جستجو، بالاترین میزان را به خود اختصاص‌داده‌است؛ درحالی‌که دانشگاه‌های علوم پزشکی دزفول، جیرفت و یاسوج، رتبه‌های آخر را به خود اختصاص‌داده‌اند و از نظر تعداد پیوندهای خارجی، دانشگاه علوم پزشکی تهران، دارای رتبه سیزدهم است و دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان با میانگین 23011 در صدر دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور قراردارد و این در حالی است که رتبه دانشگاه یادشده از نظر شاخص تعداد صفحات وبی نمایه‌شده، 26 گزارش‌شده‌است؛ به‌طور کلی از میان دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور، حتی هشت دانشگاه علوم پزشکی برتر و تیپ یک، نیز پیوندها و مخاطبانی زیاد را بیرون از وبسایت خود دریافت‌نکرده‌اند که این امر، بیانگر تأثیرگذاری اندک دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران در وب با وجود بالابودن نسبی تعداد صفحات وبی برخی از این دانشگاه‌هاست.
مردانی‌نژاد و همکاران (1391) در پژوهشی به ارزیابی کیفیت وبسایتهای واحدهای آموزش مجازی دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران و جهان پرداختند؛ نتایج پژوهش آنها نشان‌دادند که مؤلفه‌های میزان آسانی، جستجو، گرافیک، روزآمدی، پیوندهای درونی، سابقه علمی نویسنده یا تنالگان، پایداری ساختار وبسایت و سرعت بارگزاری در وضعیتی مطلوب قرارگرفته‌است.
مردانی‌نژاد، سهیلی و دانش (1391) در پژوهشی با عنوان «بررسی میزان رؤیت، تأثیرگذاری و هم‌پیوندی وبسایتهای واحدهای مختلف دانشگاه آزاد اسلامی ایران» نشان‌دادند که وبسایتهای دانشگاه‌های آزاد اسلامی واحد لنجان، نورآباد ممسنی و تهران جنوب، به‌ترتیب، دارای بالاترین میزان تأثیرگذاری در محیط وب بوده‌اند؛ همچنین درخصوص بررسی هم‌پیوندی وبسایتها نیز نتایج تحلیل خوشه‌ای نشان‌دادند که وبسایتهای مورد مطالعه در یازده خوشه با هم همکاری‌دارند؛ ازسوی‌دیگر، استفاده از تحلیل چندمتغیره نشان‌داد که این وبسایتها در نه خوشه با هم همکاری‌می‌کنند.
آنچه از پژوهش‌های یادشده می‌توان‌استنباط‌کرد، اینکه پژوهشگران بیشتر به بررسی وبسایتهای دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت و بهداشت و درمان، براساس شاخص‌های وبسنجی پرداخته‌اند و کمتر به وضعیت وبسایتهای دانشگاه‌های مجازی ایران توجه‌کرده‌اند؛ ازآن‌گذشته در پژوهش‌های یادشده، کمتر به عوامل حضور نامؤثر و ناشناخته‌ماندن دانشگاه‌های ایران در سطح بین‌المللی توجه‌شده‌است؛ بنابراین با توجه به رشد روزافزون دانش و نیاز به حضور مؤثر دانشگاه‌ها در سطح بین‌المللی بر آن شدیم تا در این پژوهش، وبسایت دانشگاه‌های مجازی ایران را براساس شاخص‌های وبسنجی، مورد بررسی قراردهیم تا از این رهگذر بتوان ضمن بررسی وضعیت وبسایتهای دانشگاه‌های مجازی، نقاط ضعف و قوت این وبسایتها را در این خصوص، شناسایی و گوشزدکنیم و درانتها به توصیه‌هایی درخصوص حضور مؤثر وبسایتهای دانشگاه‌های ایران در سطح بین‌المللی پرداخته‌ایم.
روش‌شناسی پژوهش
روش پژوهش حاضر، روش وبسنجی است؛ در این روش، تمامی پیوندهایی که به‌طور مستقیم و غیرمستقیم با وبسایت مورد مطالعه ارتباط‌دارند، بررسی‌می‌شوند. با توجه به اهداف پژوهش حاضر، کل پیوندها و مجموع صفحات نمایه‌شده توسط موتور جستجو برای هر وبسایت مطالعه شدند؛ در این روش با استفاده از آدرس اینترنتی( http://www.opensiteexplorer.org وبسایت مورد استفاده و معتبر در حوزه وب سنجی) ابتدا کل پیوندهای وب سایت‌ها بررسی شدند، پس از وارد کردن آدرس الکترونیکی وب سایت دانشگاه های مجازی در وب سایت ذکر شده، تعداد کل پیوندهای دریافتی و خود پیوندی وبسایت دانشگاه مورد نظر، محاسبه گردید؛ سپس با استفاده از موتور جستجوی گوگل و فرمول وب سنجی Site:ceel.sums.ac.ir/ تعداد صفحات وبی‌نمایه شده در موتور جستجوی گوگل مورد بررسی و شمارش قرار گرفت، سپس نتایج جستجو در نرم افزار اکسل وارد گردید.
سپس به‌منظور تعیین عامل تأثیرگذار کل وبی، وبسایتهای مورد مطالعه، فرمول زیر به‌کارگرفته‌شد:
؛= عامل تأثیرگذار کل وبی؛ = کل پیوندها و= تعداد صفحات منتشرشده در وبسایت که موتورکاوش، آنها را نمایه‌کرده‌است، نه تمام صفحات موجود در وبسایت (دانش، 2008).
عامل تأثیرگذار وبی، شکلی از سنجش است که برای مشخص‌کردن موقعیت نسبی وبسایتها در حوزهای یا کشوری خاص به‌کار‌میرود؛ به‌طور نمونه، وبسایتهای دانشگاهی در یک کشور؛ ضریب تأثیرگذاری یک وبسایت، اعتبار، قابلیّت رؤیت و اقبال بازیابی وبسایت را در سطوح ملّی و جهانی مشخصمیکند؛ درواقع هرچه تعداد پیوندها افزایش‌یابد، ضریب تأثیرگذاری وبسایت، بیشتر میشود و بالابودن میزان تأثیرگذاری، نشان‌دهنده تأثیرگذاری بیشتر آن وبسایت در محیط وب است. ضریب تأثیرگذاری وبسایت در بیشتر موارد، بازتابی از شهرت جهانی و تاحدود زیادی کیفّیت منابع اطّلاعاتی موجود در آن وبسایت است. لذا میتوان وبسایتها را براساس ضریب تأثیرگذاری آنها در حوزههای مختلف مقایسه و رتبهبندیکرد (اسمیت، 1999).
پس از محاسبه عامل تأثیرگذار کل وبی برای محاسبه ارزش وبومتریک با استفاده از چهار گزینه «میزان رؤیت، تعداد صفحات وبی، تعداد فایل‌های غنی اطلاعاتی و تعداد مقالات بازیابی‌شده» در سایت گوگل اسکولار توسط محققین ارزش‌گذاری‌شدند. فرمول ارزش وبومتریک به شکل زیر است (اسمیت، 1999). شایان اشاره است که برای استخراج تعداد فایل‌های غنی در موتور جستجوی گوگل از فرمول
Site:ceel.sums.ac.ir filetype:pdf و همچنین برای استخراج تعداد مقالات بازیابی‌شده در سایت گوگل اسکولار از فرمول Site:ceel.sums.ac.ir استفاده‌شد. شیوه جستجو به این شکل است که آدرس وبسایت مورد مطالعه در قالب فرمول وبسنجی مدنظرقرارگرفته، سپس این وبسایت برای استخراج فایل‌های غنی در موتور جستجوی گوگل و همچنین برای استخراج تعداد مقالات بازیابی‌شده در سایت گوگل اسکولار مورد جستجو قرارمی‌گیرد.
فرمول ارزش وبومتریک:
ارزش وبومتریک = تعداد صفحات وبی * 2 + میزان رؤیت * 4 + تعداد فایل‌های غنی اطلاعاتی * 1 + تعداد مقالات بازیابی‌شده اسکولار * 1
جامعه پژوهش حاضر، شامل وبسایتهای مراکز آموزش مجازی دانشگاه‌های وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت و درمان است که از فهرست وزارتخانه علوم، تحقیقات و فناوری استخراج‌شده. شایان یادآوری است که پس از بررسی تمامی وبسایتهای دانشگاه‌های مورد مطالعه، تعداد 29 دانشگاه که به‌صورت مستقل دارای وبسایت آموزش مجازی برای دانشجویان هستند، شناسایی‌شدند.
یافته‌های پژوهش
پرسش 1. رؤیت‌پذیری وبسایتهای دانشگاه‌های مجازی ایران تا چه میزان است؟
براساس یافته‌های جدول 2 رتبه‌بندی وبسایتهای واحدهای مجازی دانشگاه‌های ایران بر اساس رؤیت‌پذیری (تعداد پیوندها) نشان‌دادند که واحد مجازی دانشگاه مجازی امام خمینی (با تعداد 8532)، قم (با تعداد 7027) و دانشگاه سیستان و بلوچستان (با تعداد 6929 پیوند)، رتبه‌های اول تا سوم را به خود اختصاص‌داده‌اند؛ همچنین، واحد مجازی دانشگاه علوم پزشکی کرمان (با 0 پیوند) در جایگاه آخر قرارداد.
پرسش 2. رتبه‌بندی وبسایتهای دانشگاه‌های مجازی دور ایران براساس حجم صفحات چگونه است؟
براساس یافته‌های جدول 3 رتبه‌بندی وبسایتهای واحدهای مجازی دانشگاه‌های ایران نشان‌می‌دهند که واحدهای مجازی دانشگاه تهران (با تعداد 34100)، دانشگاه سیستان و بلوچستان (با تعداد 23400) و دانشگاه علوم حدیث (با تعداد 16200 صفحه)، جایگاه اول تا سوم را به خود اختصاص‌داده‌اند؛ همچنین، واحد مجازی دانشگاه قم (با 0 صفحه نمایه‌سازی‌شده در موتور جستجو) در رتبه آخر قرارگرفته‌است.
پرسش 3. رتبه‌بندی وبسایتهای دانشگاه‌های مجازی ایران از لحاظ عامل تأثیرگذار وبی چگونه است؟
براساس یافته‌های جدول 4 رتبه‌بندی وبسایتهای واحدهای مجازی دانشگاه‌های ایران براساس ضریب تأثیرگذار کل وبی نشان‌می‌دهند که واحدهای مجازی عالی رایانه‌ای تهران (با 16)، تربیت معلم آذربایجان (12.17) و دانشگاه علم و صنعت ایران (با 11.136 امتیاز)، رتبه‌های اول تا سوم را به خود اختصاص‌داده‌اند و واحدهای مجازی دانشگاه‌های قم، اصفهان و کرمان (با 0 امتیاز) در رتبه‌های آخر قراردارند.
جدول 2. رتبه‌بندی وبسایتها براساس میزان رؤیت
رتبه
وبسایت
رؤیت‌پذیری
رتبه
وبسایت
رؤیت‌پذیری
1
دانشگاه امام خمینی (ره)
8532
16
دانشگاه مهر البرز
126
2
دانشگاه قم
7027
17
دانشگاه آموزش عالی فارابی
116
3
دانشگاه سیستان و بلوچستان
6929
18
دانشگاه تربیت معلم
73
4
دانشگاه علوم حدیث
2662
19
دانشگاه علوم پزشکی زنجان
68
5
دانشگاه تهران
1692
20
دانشگاه اصفهان
61
6
دانشگاه المصطفی
1449
21
دانشگاه علوم پزشکی مشهد
32
7
دانشگاه آزاد اسلامی
900
22
دانشگاه سهند
24
8
دانشگاه صنعتی اصفهان
643
23
دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی
22
9
دانشگاه علوم پزشکی تهران
544
24
مرکز آموزش عالی رایانه‌ای تهران
16
10
دانشگاه علوم پزشکی قزوین
396
25
دانشگاه فاران
13
11
دانشگاه شهید بهشتی
369
26
دانشگاه امیرکبیر
10
12
آموزش عالی غیرانتفاعی نور طوبی
369
27
دانشگاه علوم پزشکی شیراز
1
13
دانشگاه علم و صنعت ایران
245
28
دانشگاه علوم پزشکی اصفهان
0
14
دانشگاه آموزش الکترونیک شیراز
227
29
دانشگاه علوم پزشکی کرمان
0
15
دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
135
جدول 3. رتبه‌بندی وبسایتها براساس حجم صفحات وبی
رتبه
وبسایت
حجم صفحات وبی
رتبه
وبسایت
حجم صفحات وبی
1
دانشگاه تهران
34100
16
دانشگاه المصطفی
492
2
دانشگاه سیستان و بلوچستان
23400
17
دانشگاه شهید بهشتی
447
3
دانشگاه علوم حدیث
16200
18
دانشگاه علوم پزشکی اصفهان
438
4
دانشگاه آموزش الکترونیک شیراز
11500
19
دانشگاه فاران
344
5
دانشگاه مهر البرز
6100
20
دانشگاه علوم پزشکی کرمان
108
6
دانشگاه علوم پزشکی شیراز
3530
21
دانشگاه امیرکبیر
91
7
دانشگاه آزاد اسلامی
3030
22
دانشگاه علوم پزشکی مشهد
85
8
دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
1880
23
دانشگاه علوم پزشکی قزوین
61
9
دانشگاه سهند
1670
24
دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی
31
10
دانشگاه امام خمینی (ره)
1660
25
دانشگاه اصفهان
26
11
دانشگاه علوم پزشکی زنجان
745
26
دانشگاه علم و صنعت ایران
22
12
دانشگاه صنعتی اصفهان
676
27
دانشگاه تربیت معلم
6
13
دانشگاه آموزش عالی فارابی
642
28
مرکز آموزش عالی رایانه‌ای تهران
1
14
آموزش عالی غیرانتفاعی نور طوبی
617
29
دانشگاه قم
0
15
دانشگاه علوم پزشکی تهران
502
جدول 4. رتبه‌بندی وبسایتها براساس ضریب تأثیرگذار کل وبی
ضریب تأثیرگذار کل وبی
نام دانشگاه
رتبه
ضریب تأثیرگذار کل وبی
نام دانشگاه
رتبه
0.16
علوم حدیث
16
16.00
غیرانتفاعی آموزش عالی رایانه‌ای تهران
1
0.11
امیرکبیر
17
12.17
تربیت معلم آذربایجان
2
0.096
علوم پزشکی زنجان
18
11.14
علم و صنعت ایران
3
0.095
علوم پزشکی شهید بهشتی
19
5.14
امام خمینی (ره)
4
0.055
علوم پزشکی اصفهان
20
4.9
علوم پزشکی قزوین
5
0.05
دانشگاه تهران
21
2.95
المصطفی (ص)
6
0.04
علوم پزشکی شیراز
22
2.35
دانشگاه اصفهان
7
0.04
فاران
23
1.12
علوم پزشکی تهران
8
0.02
دانشگاه شیراز
24
0.95
صنعتی اصفهان
9
0.02
مهر البرز
25
0.83
شهید بهشتی
10
0.01
سهند
26
0.71
خواجه نصیرالدین طوسی
11
0.00
سیستان و بلوچستان
27
0.60
آموزش عالی غیرانتفاعی نور طوبی
12
0.00
دانشگاه قم
28
0.35
علوم پزشکی مشهد
13
0.00
علوم پزشکی کرمان
29
0.30
آزاد اسلامی
14
0.18
فارابی
15
پرسش 4. رتبه‌بندی وبسایتهای دانشگاه‌های مجازی ایران از لحاظ ارزش وبومتریک چگونه است؟
براساس یافته‌های جدول 5 رتبه‌بندی وبسایتهای واحدهای مجازی ایران براساس ارزش وبومتریک نشان‌می‌دهند که واحد مجازی دانشگاه تهران (با 74970 امتیاز) و سیستان و بلوچستان (با 48048 امتیاز) و علوم حدیث (با 43097 امتیاز) در رتبه‌های اول تا سوم جای‌گرفته‌اند؛ همچنین، واحد مجازی دانشگاه قم (با 28 امتیاز)، رتبه آخر را به خود اختصاص‌داده‌است.
نتیجه‌گیری
تحلیل پیوندهای وبسایتهای واحدهای مجازی دانشگاه‌های ایران در این مقاله بررسی‌شد و در این پژوهش تلاش‌شد تا وبسایتهای دانشگاه‌های مورد بررسی از نظر رؤیت‌پذیری، صفحات وبی، عامل تأثیرگذاری وبی و ارزش وبومتریک، مورد بررسی قرارگیرند. نتایج پژوهش نشان‌دادند که وبسایتهای واحدهای مجازی امام خمینی، قم و سیستان و بلوچستان، بالاترین میزان رؤیت را در میان دانشگاه‌های مجازی ایران به خود اختصاص‌داده‌اند. از عمدهترین دلایل میزان رؤیت بالا و هسته‌بودن وبسایتها برای دانشگاه‌های مورد مطالعه میتوان به مواردی مانند تعداد صفحههای زیاد، روزآمدسازی سریع و مرتب اطلاعات آنها، قدمت زیاد، وجود عناصر اطلاعاتی متنوع و سودمند، مسیریابی ساده، گستره جهانی، وجود مجله الکترونیکی و مقالات تمام متن در وبسایت برای دریافت پیوند ازسوی سایر وبسایتها،
جدول 5. رتبه‌بندی وبسایتها براساس ارزش وبومتریک
ارزش وبومتریک
نام دانشگاه
رتبه
ارزش وبومتریک
نام دانشگاه
رتبه
1749
فارابی
16
74970
دانشگاه تهران
1
1732
علوم پزشکی زنجان
17
48048
سیستان و بلوچستان
2
1423
علوم پزشکی قزوین
18
43097
علوم حدیث
3
1026
علم و صنعت ایران
19
37458
امام خمینی (ره)
4
916
علوم پزشکی اصفهان
20
23918
دانشگاه شیراز
5
757
فاران
21
12906
مهر البرز
6
326
علوم پزشکی مشهد
22
11740
آزاد اسلامی
7
305
تربیت معلم آذربایجان
23
7217
علوم پزشکی شیراز
8
296
دانشگاه اصفهان
24
6781
المصطفی (ص)
9
256
امیرکبیر
25
4289
علوم پزشکی شهید بهشتی
10
240
علوم پزشکی کرمان
26
4057
صنعتی اصفهان
11
151
خواجه نصیرالدین طوسی
27
3528
سهند
12
66
غیرانتفاعی آموزش عالی رایانه‌ای تهران
28
3283
علوم پزشکی تهران
13
28
دانشگاه قم
29
2710
آموزش عالی غیرانتفاعی نور طوبی
14
2399
شهید بهشتی
15
وجود فهرستگان و فهرستهای عمومی برخطی و عواملی از این قبیل اشاره‌کرد؛ همچنین، بسیار واضح است که عکس این قضیه دربارة دانشگاه‌های دارای پایین‌ترین میزان رؤیت و غیرهسته نیز صادق است و عواملی، همانند محدودیت زبانی، مسائل جغرافیایی، سیاسی و ارتباطات رسمی دولت‌ها، مسائل اجتماعی، فرهنگی، قومی و نژادی، مشکلات فنی، تغییر نشانی، تغییر محتوا و مطالب، ضعف محتوا، کمبود اطلاعات علمی معتبر و عدم اشاعه اطلاعات مناسب در قالب الکترونیکی ازسوی وبسایتها، از مهم‌ترین دلایل عدم پیوند میان وبسایتها بوده‌اند که بر میزان رؤیت نیز تأثیرگذار خواهندبود. نتایج به‌دست‌آمده با نتایج دانش (1386) و اسفندیاری و همکاران (1387) نیز، همسو است. نتایج پژوهش در پاسخ به پرسش اول تحقیق در تایید نتایج تحقیق دانش (1386) و اسفندیاری و همکاران (1387)، بیانگر آن بود که تعداد صفحههای وبسایت، تعداد صفحههای PDF با محتوای علمی و تعداد مقاله‌های ISI و بعضی از عوامل اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، زبانی، اقتصادی، پژوهشی و ... می‌تواند بر روی حجم صفحات وبی و رتبه‌بندی وبومتریک دانشگاه‌ها و رویت‌پذیری وبسایتهای دانشگاهی ایران در وب تاثیرگذار باشند (تأثیر بر حجم صفحات وبی و رتبه‌بندی وبومتریک دانشگاه‌ها) به‌طوری‌که از لحاظ میزان رؤیت (تعداد پیوندها)، دانشگاه‌های مجازی امام خمینی (8532)، قم (7027) و سیستان و بلوچستان (با 6929 پیوند)، رتبه‌های اول تا سوم را به خود اختصاص‌داده‌اند؛ همچنین، واحد مجازی دانشگاه علوم پزشکی کرمان (با 0 پیوند) در جایگاه آخر قراردارد، زیرا این دانشگاه تعداد صفحات وبی کمتری داشته‌است.
همچنین نتایج پژوهش در پاسخ به پرسش دوم تحقیق درزمینه رتبه‌بندی وبسایتهای واحدهای مجازی دانشگاه‌های ایران در مقایسه با نتایج مردانی‌نژاد و دانش (1388) نشان‌دادند که دانشگاه‌های کشور به‌صورت کلی، حضوری چندان مؤثر در وب نداشته، در سطح بین‌المللی شناخته‌شده نیستند (استانداردهای بین‌المللی شامل قابلیت رؤیت، تأثیر، تعداد فایل‌های Pdf، doc،docx و ppt در گوگل اسکولار، مقالات علمی منتشرشده در مجلات جهانی با impact بالاست) تحقیق دانش، همسو است کم‌بودن تعداد صفحات وبی انگلیسی و جوان‌بودن وب‌سایت‌های‌های دانشگاهی ایران از عمده دلایل حضور ضعیف دانشگاه‌های ایران در وب به‌شمارمی‌روند. به‌طوری‌که واحدهای مجازی دانشگاه تهران (34100)، دانشگاه سیستان و بلوچستان (23400) و دانشگاه علوم حدیث (16200)، جایگاه اول تا سوم را به خود اختصاص‌داده‌اند؛ همچنین، واحد مجازی دانشگاه قم (با 0 صفحه نمایه‌سازی‌شده در موتور جستجو) در رتبه آخر قرارگرفته‌است.
نتایج تحقیق در پاسخ به پرسش سوم پژوهش با رتبه‌بندی وبسایتهای واحدهای مجازی دانشگاه‌های ایران براساس ضریب تأثیرگذاری کل وبی نشان‌دادند که واحدهای مجازی عالی رایانه‌ای با (16)، تربیت معلم آذربایجان (12.17) و دانشگاه علم و صنعت ایران (با 11.136 امتیاز)، رتبه‌های اول تا سوم را به خود اختصاص‌داده‌اند و واحد مجازی دانشگاه‌های قم، اصفهان و کرمان (با 0 امتیاز) در رتبه‌های آخر قراردارند. با توجه به اینکه ضریب تأثیرگذاری یک وبسایت، تصویری لحظه‌ای از تأثیرگذاری آن وبسایت است، ابزاری کامل برای سنجش وبسایتها نیست، اما درحال‌حاضر، جایگزینی‌ندارد و نیز مزایای آن، موجب بقای آن تاکنون شده‌است. ضریب تأثیرگذار وب، روشی برای ارزیابی کمّی وب‌سایت‌هاست امّا مانند هر روش آماری دیگر، ایرادهایی بر آن وارداست. یافته‌های پژوهش حاضر، درزمینه عامل تأثیرگذار وبی با نتایج پژوهش‌های نوروزی (2006)، دانش، سهیلی و نوکاریزی (1387)، و اسفندیاری مقدم، دانش و سهیلی (1388) همخوانی‌دارد و از آن حکایت‌می‌کند که دانشگاه‌های کشور هم حضوری چندان مؤثر در وب نداشته، در سطح بین‌المللی شناخته‌شده نیستند. کم‌بودن تعداد صفحات وبی انگلیسی و جوان‌بودن وبسایتهای دانشگاهی ایران از عمده دلایل حضور ضعیف دانشگاه‌های ایران در وب به‌شمارمی‌روند.
همچنین نتایج پژوهش در پاسخ به پرسش چهارم تحقیق درزمینه رتبه‌بندی وبسایتهای واحدهای مجازی ایران براساس ارزش وبومتریک نشان‌دادند که واحد مجازی دانشگاه تهران (با 74970)، سیستان و بلوچستان (با 48048) و علوم حدیث (با 43097 امتیاز) در رتبه‌های اول تا سوم جای‌گرفته‌اند؛ همچنین واحد مجازی دانشگاه قم (با 28 امتیاز)، رتبه آخر را به خود اختصاص‌داده‌است. از عمدهترین دلایل میزان رؤیت بالا و هسته‌بودن وبسایتها برای دانشگاه‌ها، تعداد صفحات زیاد، روزآمدی سریع و مرتب آنها، قدمت زیاد، وجود عناصر اطلاعاتی متنوع و سودمند، مسیریابی ساده، گستره جهانی، وجود مجله الکترونیکی و مقالات تمام متن در وبسایت برای دریافت پیوند ازسوی سایر وبسایتها، وجود فهرستگان و فهرستهای عمومی برخطی و عواملی از این قبیل هستند؛ همچنین، ارائه مقالات مجلات علمی و برگزاری همایش‌هایی متعدد که در این زمینه اجرامی‌شوند، یکی از مهم‌ترین دلایل هم‌پیوندی درخصوص وبسایتها به‌شمارمی‌آید و دارابودن وبلاگ ازسوی وبسایتها نیز، موجب افزایش میزان پیوند خواهدشد؛ این امر بدین معنی است که مدیران و طراحان وبسایتهای دانشگاه‌های مورد مطالعه، باید با شناخت عواملی که بر جذب پیوند، توسط وبسایت تأثیردارند، برای ارتقای کیفی و محتوایی وبسایت خود برنامه‌ریزی‌کنند؛ به‌هرحال، موفقیت نهایی یک وبسایت به عواملی مانند کیفیت، اندازه، زبان، قدمت، شمول و برخی عوامل دیگر بستگی‌دارد و نمی‌توان یک یا دو عامل محدود را به‌عنوان تنها دلایل موفقیت یک وبسایت قلمدادکرد.
پژوهش حاضر، نگاهی تحلیلی به پیوندهای مختلف وبسایتهای واحدهای مجازی دانشگاه‌های ایران داشته‌است. بایدتوجه‌داشت که در دوره این نظام رتبه‌بندی، شاخص‌های چهارگانه ارزیابی وبسایتهای دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی به تغییرهایی، دچار شده‌است و چهار شاخص جدید معرفی‌شده در این دوره عبارتاند از:
شاخصPresence ، شامل تعداد صفحات وبسایت دانشگاه با وزن 20%؛
شاخصImpact ، شامل تعداد سایت‌های لینک‌‌دهنده به سایت دانشگاه با وزن 50%؛
شاخصOpenness ، شامل تعداد منابع قابل‌جستجو و بازیابی دانشگاه در Google Scholar با وزن 15%؛
شاخص Excellence، شامل 10درصد مقالات پراستناد دانشگاه در پنج سال منتهی به سال ارزشیابی در بانک اطلاعاتی Scopus که مجموعه Scimago، آن را محاسبه و اعلام‌کرده‌است. طبیعی است که جذابیت هر وبسایت به عواملی، نظیر میزان اطلاعات، نوع و شکل ارائه عناصر اطلاعات، تنوع گستره اطلاعاتی، کاربرپسندبودن محیط رابط، میزان اطلاعات جدید و مانند آن بستگی‌دارد.
لازم به یادآوری است که مدیران و طراحان وبسایتهای واحدهای مجازی دانشگاه‌های ایران با شناخت عواملی که بر جذب پیوند توسط وبسایت تأثیردارند و توجه به استانداردهای بین‌المللی، شامل «قابلیت رؤیت، تأثیر، تعداد فایل‌های Pdf، doc،docx و ppt در گوگل اسکولار و استفاده از مقالات علمی منتشرشده در مجلات جهانی» با عامل تأثیر بالا، برای ارتقای کیفی و محتوایی وبسایت خود می‌توانندبرنامه‌ریزی‌کنند؛ به‌هرحال موفقیت نهایی یک وبسایت به عواملی مانند کیفیت، اندازه، زبان، قدمت، شمول و برخی عوامل دیگر بستگی‌دارد و نمی‌توان یک یا دو عامل محدود را به‌عنوان تنها دلایل موفقیت یک وبسایت قلمدادکرد؛ بنابراین هرگونه پژوهشی در این زمینه باید با درنظرگرفتن تمامی عوامل باشد و اگر قرار بر اظهارنظر یا قضاوت باشد این امر باید با نهایت احتیاط صورت‌گیرد.
پیشنهادمی‌شود که متخصصان فناوری اطلاعات، طراحان وبسایتها و همچنین مدیران با درنظرگرفتن استانداردها و معیارهای طراحی وب و همچنین استفاده از یافته‌های این پژوهش و تحقیق‌های مشابه، برای افزایش رتبه وبسنجی وبسایتهای مورد نظر بکوشند
مراجع
اسفندیاری‌مقدم، علیرضا، دانش، فرشید و سهیلی، فرامرز. (1388). رتبه‌بندی و تعیین وبسایتهای هسته واحدهای جامع و مراکز استان‌های دانشگاه آزاد اسلامی با استفاده از روش وبسنجی. دانش‌شناسی، 2(5)، 1-18.
دانش، فرشید، سهیلی، فرامرز و نوکاریزی، محسن. (1387). تحلیل پیوندهای وبسایتهای دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران از روش وبسنجی. فصلنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی آستان قدس، 11، 121-142.
دانش، فرشید و همکاران. (1391). وبسایتهای هسته دانشگاه‌های پایتخت‌های جهان اسلام. پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات، 27(3)، 759-776.
صدقی، شهرام، تفرجی و رودباری، رقیه. (1391). بررسی وضعیت وبسایتهای دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور براساس شاخص‌های وبسنجی. بازیابی‌شده در 20 آبان 1392: retrieved from http://jha.iums.ac.ir/browse.php?a_id=958&sid=1&slc_lang=fa
مردانی‌نژاد، علی، سهیلی فرامرز و دانش، فرشید. (1391). بررسی میزان رؤیت، تأثیرگذاری و هم‌پیوندی وبسایتهای مختلف دانشگاه آزاد اسلامی ایران. فصلنامه دانش‌شناسی، 5(19)، 65-79.
مردانی‌نژاد، علی و همکاران. (1391). ارزیابی کیفیت وبسایتهای واحدهای آموزش مجازی دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران و جهان. گام‌های توسعه در آموزش پزشکی، 9(2)، 179-190.
Danesh, F. (2008). An analysis of links among the websites of the Iranian government ministries: Using webometrics methods. In Proceedings of the 4th International Congress of the Webometrics , Informetrics and Scientometrics & 9th COLLNET Meeting, Berlin, 28 July - 1 August 2008 (188–195).
Noruzi, A. (2005). Web Impact Factors for Iranian universities. Webology, 2(1). retrieved from http://www.webology.org/2005/v2n1/a11.html.
Ortega, L. J., Augillo, I., Cothey, V., & Scharenhorest, A. (2008). Maps of the academic web in the European higher education area-An exploration of visual web indicators. Scientometrics, 74(2), 295-308.
Payne, N. (2008). Longitudinal trends in academic Web links. Journal of Information Science, 34(1), 3-14.
Smith, A. (1999). A tale of two web spaces: Comparing sites using web Impac Factors. Journal of Documentation, 55, 577-592
Yi, K., & Jin, T. (2008). Hyperlink analysis of the visibility of Canadian library and information science school websites. Online Information Review, 32(3), 325-347.
Zahedi, Z. (2008). Visiblity of Iranian jourmals websites: A webometric study. (In: Proceedings of the 4th international Conference on Webometrics, Informetrics and Scientometrics & 9th COLLNET Meeting), Berlin, 28 July - 1 August 2008.
ابتدای صفحه