تحلیل شبکه ی همکاری علمی پژوهشگران حوزه پزشکی ایران با استفاده از شاخص های شبکه اجتماعی

دنیای امروز برخلاف شرایط گذشته، بیش‌ازپیش نیازمند همکاری و هم­فکری است. درزمینه ی پژوهش و تولید علم نیز بیش از هر زمان دیگری به کار گروهی وابستگی وجود دارد. به‌بیان‌دیگر، رابطه نزدیکی میان همکاری و تولید علم وجود دارد (رحیمی و فتاحی، 1387). جهان کنونی، جهان تک‌روی نیست و بایستی بر اساس کار گروهی فعالیت علمی انجام شود؛ زیرا جهان علم به‌اندازه‌ای پیچیده و تخصصی‌شده است که یک پژوهشگر به‌تنهایی نمی‌تواند از عهده انجام همه فعالیت­های علمی برآید (نوروزی و ولایتی، 1388: 17). مطالعات نشان می­دهد که از اواخر دهه‌ی 90 میلادی همکاری علمی و به‌ویژه هم نویسندگی در میان نویسندگان و پژوهشگران رشد تصاعدی داشته است؛ به‌گونه‌ای که نرخ رشد آن، در مواردی حتی 8.2 درصد بیش از نرخ رشد تولیدات علمی بوده است. شاید بتوان علت این رشد فزاینده را به مزایایی که همکاری­های علمی برای نویسندگان و آثارشان دارند، نسبت داد که برخی از این مزایا شامل تبادل ثمربخش ایده­ها، کیفیت بالاتر و اعتبار بیشتر آثاری که حاصل همکاری علمی می­باشند، دریافت استنادهای بیشتر و به‌ویژه فواید این همکاری­ها برای کشورهای در حال رشد، می‌باشد (عصاره و ویلسون، 2002). در ایران نیز پدیده­ی همکاری علمی موردتوجه است و نویسندگان آثار خود را به سه صورت: با همکاری همکاران در درون سازمان، با همکاری همکاران در سازمان­های دیگر، یا با همکاری همکاران در خارج از کشور تولید و چاپ می­کنند (عصاره، 1388). یکی از حوزه­هایی که بیش‌ازپیش با علم و فناوری سروکار دارد، حوزه پزشکی می­باشد که مشارکت این حوزه در علم و فناوری و دستاوردهای آن به‌صورت مستقیم در وضعیت سلامت و حیات انسان­ها تأثیرگذار است. در این میان، دانشگاه­های علوم پزشکی و پیرو آن مراکز پژوهشی نیز رشد قابل‌توجهی ازلحاظ کمی داشتند. این افزایش کمی در ایران و پس از انقلاب اسلامی از دو مرکز تحقیقاتی پزشکی به صد و شصت مرکز رسیده است. بنابراین افزایش کمی در تعداد دانشگاه­های علوم پزشکی و مراکز پژوهشی، منجر به افزایش تعداد اعضای هیأت علمی، پژوهشگران و نویسندگان در این حوزه شده است (ولی نژادی،1390). رایج‌ترین روش‌های سنجش کمیت و کیفیت تولید علم در جهان حوزه علم‌سنجی است که فنون مختلف آن از نیمه دوم قرن بیستم ارائه‌شده است و در سطح وسیعی به‌کاربرده می‌شود. در محیط‌های پژوهشی و بحث پیرامون همکاری‌های علمی، هم تألیفی رؤیت پذیرترین و دسترس پذیرترین شاخصی است که در راستای سنجش و اندازه‌گیری میزان همکاری‌های علمی به کار می‌رود. محاسبه هم تألیفی در انتشارات علمی به لحاظ نظری ساده و به‌طور محسوسی با میزان همکاری‌های علمی در ارتباط است (عرفان منش و جهرمی، 1392). با ترسیم نقشه علمی این حوزه و بررسی تولیدات علمی آن می­توان به درک بهتر چارچوب این حوزه کمک کرد و از نتایج این مطالعه می­توان جهت برنامه‌ریزی آموزشی و پژوهشی استفاده نمود و حیطه­های دارای اولویت پژوهشی را مشخص کرد و از منابع نوشته‌شده توسط نویسندگان مهم و پرکار در سرفصل دروس لحاظ نمود و از مجلات مهم جهت همگام شدن با تحولات اخیر این حوزه استفاده کرد (عرفان منش و دیگران، 1392)؛ اما در حوزه گسترده­ای مانند حوزه پزشکی که در آن پژوهشگران دارای تعاملات و همکاری­های بسیاری هستند و همچنین علوم پزشکی هم از علومی است که در تحقیقات خود به استفاده از علوم دیگر بسیار نیازمند است، خلأ یک پژوهش جامع محسوس است. این پژوهش علاوه بر پرداختن به موضوعات فوق، در نظر دارد به این مسئله پاسخ دهد که همکاری پژوهشگران ایرانی در حوزه مـوضوعی پزشکی از نظر تحلیل شبکه اجتماعی چگونه است؟

سؤال­های پژوهش

1. چگالی شبکه همکاری پژوهشگران برتر حوزه پزشکی ایران در پایگاه وب آو ساینس چگونه است؟

2. ضریب خوشه­بندی شبکه همکاری پژوهشگران برتر حوزه پزشکی ایران در پایگاه وب آو ساینس چگونه است؟

3. میانگین فاصله شبکه همکاری پژوهشگران برتر حوزه پزشکی ایران در پایگاه وب آو ساینس چگونه است؟

4. مؤلفه‌های شبکه همکاری پژوهشگران برتر حوزه پزشکی ایران در پایگاه وب آو ساینس چگونه است؟

5. عملکرد پژوهشگران برتر حوزه پزشکی ایران در پایگاه وب آوساینس براساس شاخص مرکزیت درجه چگونه است؟

6. عملکرد پژوهشگران برتر حوزه پزشکی ایران در پایگاه وب آو ساینس بر اساس شاخص مرکزیت بینیت چگونه است؟

7. عملکرد پژوهشگران برتر حوزه پزشکی ایران در پایگاه وب آو ساینس بر اساس شاخص مرکزیت نزدیکی چگونه است؟

8. شبکه همکاری علمی پژوهشگران حوزه پزشکی ایران از چند خوشه تشکیل‌شده است؟

9. توزیع فراوانی و روند همکاری گروهی نویسندگان ایران در تولیدات علمی حوزه پزشکی به تفکیک سال­های موردبررسی چگونه بوده است؟

10. محدوده مرکزیت بینیت رأس‌ها و تمرکز بینیت شبکه هم نویسندگی مؤلف تولیدات علمی حوزه پزشکی ایران چقدر است و کدام‌یک از پژوهشگران حوزه پزشکی ایران مرکزیت بینیت قوی دارند؟

فرضیه‌های پژوهش

1. بین میزان مرکزیت درجه‌ای افراد و میزان تولیدات علمی آن‌ها رابطه وجود دارد.

2. بین میزان مرکزیت درجه‌ای افراد و میزان استنادهای دریافتی آن‌ها رابطه وجود دارد.

3. بین میزان مرکزیت درجه‌ای افراد و میزان خود استنادی آن‌ها رابطه وجود دارد.

4. بین میزان مرکزیت درجه‌ای افراد و شاخص هرش افراد رابطه وجود دارد.

چارچوب نظری

شاخص‌های کلان تحلیل شبکه‌های اجتماعی به بررسی پیکربندی و ویژگی‌های کلی شبکه‌ها می‌پردازند و به عبارتی توپولوژی، ساختار و ویژگی‌های کلی شبکه‌های اجتماعی می‌باشداین شاخص شامل چندین شاخص فرعی است که ادامه به توصیف آنها پرداخته شده است. 1. شاخص چگالی نسبت تعداد پیوندهای موجود به تعداد پیوندهای ممکن در شبکه را چگالی می‌باشد. شاخص چگالی نشان می‌دهد که گره‌های شبکه تا چه حدی به یکدیگر متصل هستند.2. ضریب خوشه‌بندی[1] به تمایل و گرایش افراد موجود در شبکه به تشکیل خوشه‌های مختلف از طریق هم تألیفی دلالت دارد. این شاخص نیز دارای مقداری با حداقل صفر و حداکثر 1 است و ضریب خوشه‌بندی بیشتر نشان می‌دهد که اعضای شبکه تمایل بیشتری به هم تألیفی دارند و روابط میان آن‌ها به‌صورت تصادفی شکل نگرفته است.3. مؤلفه‌های تشکیل‌دهنده شبکه[2] به مجموعه‌ای از گره‌ها اطلاق می‌شود که در آن هر گره می‌تواند از طریق یک یال مستقیم و یا زنجیره‌ای از یال‌ها به گره دیگر متصل شود. به‌عبارت‌دیگر تمامی گره‌های تشکیل‌دهنده یک مؤلفه به‌صورت مستقیم (از طریق هم تألیفی) و یا به‌صورت غیرمستقیم (از طریق زنجیره‌ای از هم تألیفی) به یکدیگر متصل‌اند . 4. میانگین فاصله[3] در شبکه به میانگین کوتاه‌ترین مسیرهای موجود میان هر دو گره در شبکه اطلاق می‌شود.میانگین فاصله کمتر در شبکه امکان انتقال سریع‌تر اطلاعات در شبکه را فراهم می‌آورد. همچنین شاخص‌های مرکزیت (خرد)[4] که یکی از مهم‌ترین مفاهیم خرد تحلیل شبکه‌های اجتماعی محسوب می‌شود، به مطالعه اهمیت و تأثیرگذاری افراد در شبکه و بررسی عملکرد هر یک از گره‌های شبکه می‌پردازد. مرکزیت گره‌های شبکه را می‌توان با استفاده از 3 شاخص درجه، بینیت و نزدیکی موردمطالعه قرارداد. شاخص درجه[5] یک گره در یک شبکه اجتماعی نشان‌دهنده تعداد ارتباطات آن گره با سایر گره‌های تشکیل‌دهنده شبکه است. به عبارت دیگر در یک شبکه هم تألیفی، درجه مرکزیت هر فرد نشان‌دهنده‌ی تعداد هم تألیفی وی با سایر افراد حاضر در شبکه است. شاخص بینیت[6] یک گره بیانگر تعداد دفعاتی است که آن گره در کوتاه‌ترین مسیر میان هر دو گره دیگر در شبکه قرار می‌گیرد. گره‌های دارای بینیت بالا نقش مهمی در اتصال شبکه ایفا می‌کنند که از جایگاهی مرکزی در شبکه برخوردار هستند و در گردش اطلاعات در شبکه نیز نقش مهمی بر عهده‌دارند. شاخص نزدیکی[7] یک گره بیانگر میانگین طول کوتاه‌ترین مسیرهای موجود میان آن گره و سایر گره‌های موجود در شبکه است. گره‌های دارای شاخص نزدیکی بالا، از قدرت تأثیرگذاری بیشتری در شبکه برخوردارند و نقش مرکزی‌تری در شبکه ایفا می‌کنند و قابلیت دسترس‌پذیری بیشتری برای سایر گره‌ها دارند (عرفان منش،1392).

پیشینه پژوهش

پیشینه پژوهش در داخل

اکبری نصیری (1390) در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود به بررسی میزان مشارکت علمی و تحلیل هم استنادی تولیدات علمی محققان ایرانی نمایه شده در ISI در حوزه پلیمر طی سال­های 1994-2008 می­پردازد. نتایج این پژوهش نشان می­دهد که بیشترین تولیدات علمی ایران در حوزه پلیمر در دوره پنج‌ساله سوم (2004- 2008) با 5.70 درصد کل مقالات تولیدشده، هستند. 6.93 درصد مقالات دارای نویسنده همکار بودند و به‌طور متوسط 99/1 نفر در تألیف مقالات مشارکت داشته­اند. همچنین 5/83 درصد مقالات با همکاری نویسنده داخلی، 8.6 درصد با همکاری نویسنده داخلی و بین‌المللی و 3.3 درصد مقالات با همکاری نویسنده بین‌المللی تألیف شده­اند. بیشترین مشارکت بین‌المللی در تولید مقالات علمی با کشور کانادا، آلمان، انگلیس و آمریکا صورت گرفته است. سالمی، فدایی، عصاره (1391) درمقاله­ای با عنوان به‌کارگیری معیارهای تحلیل شبکه­های اجتماعی در ارزیابی­های کتاب‌سنجی» به مطالعه دانشگاه تهران در تولید علم ایران در یک دوره ده‌ساله می­پردازد. یافته­ها حاکی از آن است که در مقالات موردبررسی 29455 منبع مورد استناد اعضای هیئت‌علمی دانشگاه تهران قرار گرفت که بیش از نیمی از این منابع، منابع ایرانی می­باشند. اعمال شاخص مرکزیت نشان می­دهد اگرچه گنجعلی (در حوزه شیمی تجزیه) بالاترین میزان مرکزیت در شبکه هم استنادی دانشگاه تهران رادار است اما سایر منابع با مرکزیت بالا غیر ایرانی هستند. هدهدی نژاد، زاهدی و اشرفی ریزی (1391) با روش علم­سنجی، 288 مدرک نمایه شده­ی پژوهشگران ایرانی در حوزه­ی طب سنتی پایگاه وب آو ساینس، طی سال­های 1990 تا 2011 را موردبررسی قراردادند، سپس با استفاده از نرم­افزار هیست سایت به بررسی تحلیلی و ترسیم نقشه­ی تاریخ نگاشتی تولیدات علمی این حوزه و میزان رشد و توسعه­ی آن آثار در بازه­ی زمانی 21 ساله پرداخته­اند. یافته­های این پژوهش نشان داد که حوزه­ی طب سنتی ایران با 288 رکورد توانسته است رتبه­ی 26 جهان در این علم را کسب نماید. متوسط نرخ رشد تولیدات علمی این حوزه طی این سال­ها 32/53 درصد بوده است. عبداللهی با 13 مدرک و دانشگاه علوم پزشکی تهران با 60 مدرک، بیشترین سهم را در تولیدات علمی این حوزه داشته­اند. در بررسی نوع منابع مشخص‌شده که محققان تمایل دارند پژوهش­های خود را در قالب مقاله ارائه دهند آن­ها به این نتیجه رسیدند که روند رشد تولیدات علمی ایران در حوزه­ی طب سنتی به لحاظ کمی از شیب قابل قبولی برخوردار است، امّا تولیدات علمی این حوزه ازلحاظ دریافت میزان استنادات جهانی و محلی بسیار ضعیف بوده است و این امر نشان­دهنده­ی عدم تأثیرگذاری این پژوهش­ها می­باشد. حسن‌زاده، خدادوست و زندیان (1391) به بررسی شاخص­های هم تألیفی، مرکزیت و چاله­های ساختاری پژوهشگران حوزه نانو فناوری ایران طی سال­های 1991- 2011 در نمایه استنادی علوم پرداختند. در این پژوهش شاخص همکاری، ضریب همکاری و درجه همکاری تولیدات علمی حوزه نانو فناوری موردمطالعه قرارگرفته است و شبکه همکاری پژوهشگران این حوزه ترسیم و تحلیل‌شده است. یافته­های پژوهش نشان می­دهد که شاخص همکاری در هر مدرک 39.3 بوده است و بیشترین شاخص همکاری به سال 1997 با 6 نویسنده در هر مدرک اختصاص داشته است. همچنین درجه همکاری پژوهشگران نانو فناوری ایران 96.0 برآورد شده است که حاکی از گرایش اغلب نویسندگان این حوزه به هم تألیفی است. سهیلی و عصاره (1391) در مقاله­ای با عنوان بررسی تراکم و اندازه شبکه اجتماعی موجود در شبکه هم نویسندگی مجلات علم اطلاعات با روش تحلیل شبکه­ای به بررسی نویسندگان مقالات مجلات علم اطلاعات طی سال­های 1996- 2011 می­پردازد. مجلاتی که دارای ضریب تأثیرگذار بالاتر از 6.0 بودند و سابقه 15 سال نمایه شدن در پایگاه تامسون رویترز را داشتند در این پژوهش موردبررسی قرارگرفته‌اند. یافته­های پژوهش نشان داد که مجله انجمن انفورماتیک پزشکی آمریکا با تراکم شبکه 3.0 دارای بالاترین تراکم شبکه هم نویسندگی است. ارتباط نسبتاً پایینی در شبکه هم نویسندگی مجلات این حوزه وجود دارد و شبکه­های هم نویسندگی موجود در این مجلات سست و گسسته است. نتایج نشان داد که شبکه هم نویسندگی مجلات علم اطلاعات تراکم نسبتاً پایینی دارند. فشردگی شبکه هم نویسندگی این مجلات پایین و درنتیجه شبکه هم نویسندگی­شان نیز از انسجام پایینی برخوردار است. نتایج مرتبط با شبکه هم نویسندگی در مجلات علم اطلاعات نشان داد که تراکم شبکه این مجلات نسبت به حوزه­های علوم و علوم پزشکی پایین­تر و نسبت به حوزه­های مدیریت و محاسبات اجتماعی بالاتر است. عرفان منش و بصیریان جهرمی (1392) در پژوهش خود با استفاده از شاخص­های تحلیل شبکه­های اجتماعی به مطالعه شبکه هم تألیفی 313 مقاله منتشرشده در فصلنامه مطالعات ملی کتابداری و سازمان‌دهی اطلاعات طی سال­های 1386- 1390 پرداختند. نتایج این پژوهش علم‌سنجی نشان می­دهد که سعید رضایی شریف‌آبادی، صدیقه محمد اسماعیل، رحیم علیجانی، علی بیرانوند، نورالله کرمی، فریده عصاره و عبدالرسول جوکار مهم‌ترین جایگاه را در شبکه هم تألیفی پژوهشگران داشته­اند. از سوی دیگر کلیدی‌ترین نقش در شبکه بر اساس شاخص­های تولید و مرکزیت، به دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، شهید چمران اهواز و پیام نور تعلق دارد. امتی و اصنافی (1393) در پژوهشی با عنوان بررسی روند پژوهش در حوزه پزشکی مبتنی بر شواهد بر اساس پایگاه اسکو پوس به بررسی وضعیت تولیدات علمی حوزه پزشکی طی سال­های 1939 تا 2014 در پایگاه اسکو پوس پرداختند. یافته­ها حاکی از آن است که وضعیت تولیدات علمی جهان درزمینه ی پزشکی مبتنی بر شواهد در سال­های اخیر سیر نزولی داشته است. به‌طوری‌که در فاصله سال­های 1939 تا 1992 تعداد مدارک تولیدشده بسیار کم بود، در فاصله سال­های 1992 تا 2007 سیر صعودی، در فاصله سال­های 2007 تا 2011 سیر نزولی، در فاصله سال­های 2011 تا 2012 سیر صعودی و در فاصله سال­های 2012 تا 2014 سیر نزولی داشته است. در سال­های 1963، 1964، 1965، 1966، 1968 و در فاصله سال­های 1940 تا 1961 هیچ اثری درزمینهٔ پزشکی مبتنی بر شواهد منتشرنشده است. کشور ایران هم در میان 160 کشور شرکت‌کننده، با تولید 258 سند، در رتبه 37 قرار می­گیرد که این رقم در مقایسه با کشورهای رقیب بسیار پایین است. سهیلی، چشمه سهرابی، آتش پیکر (1394) در پژوهشی با عنوان  تحلیل شبکه هم نویسندگی پژوهشگران حوزه علوم پزشکی ایران: مطالعه‌ای با استفاده از تحلیل شبکه‌های اجتماعیبه این نتیجه رسیدند که بین متغیرهای پیش‌بین مرکزیت رتبه، بتا، بردار ویژه و نزدیکی با متغیر مالک بهره‌وری، در سطح 000/0 رابطه معنی‌داری وجود دارد. نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون نشان داد که بین نمره‌های سنجه مرکزیت و بهره‌وری پژوهشگران حوزه علوم پزشکی ایران رابطه وجود دارد و این رابطه از نوع مستقیم و مثبت می‌باشد؛ یعنی هر چه متغیرهای پیش‌بین بهبود یابد میزان بهره‌وری آزمودنی‌ها نیز بهبود می‌یابد. همچنین مهم‌ترین معیارهای انتخاب همکار پژوهشی از دیدگاه پژوهشگران دارای نقش مرکزیت عبارت بودند از: هم تخصص بودن، گروه پژوهشی برتر، داشتن علم الزم، مقبولیت سیاسی، فرهنگی و علمی. زارعی عاطفه، فصیحی آیلین، کرمی سمیرا، سلطانیان علیرضا، گیتی آناهیتا (1396) در پژوهشی با عنوان  بررسی تولیدات علمی پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی همدان در پایگاه اطلاعاتی Web of Sciences بر اساس قانون برادفورد از آغاز تا پایان سال 2015" به این نتیجه رسیدند که قانون لوتکا در توزیع مقالات تولیدشده توسط پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی همدان صادق است، به‌طوری‌که اکثر مدارک توسط تعداد اندکی از پژوهشگران تولیدشده و توزیع پراکندگی مجلات ناشر تولیدات دانشگاه علوم پزشکی همدان از قانون برادفورد تبعیت می‌کند. پژوهشگران این دانشگاه علاوه بر همکاری‌های داخلی با دانشگاه‌ها و مؤسسات خارجی نیز همکاری داشته‌اند.

پیشینه پژوهش در خارج

چئونگ و کُربیت[8] (2009) با بهره‌گیری از روش تحلیل شبکه­های اجتماعی، به بررسی وضعیت هم تألیفی در بین پژوهشگران شرکت‌کننده در دوره­های مختلف برگزاری کنفرانس نظام­های اطلاع‌رسانی استرالیا از سال 200 پرداختند. یافته­های این پژوهش نشان می­دهد که اعضای مشارکت‌کننده در این کنفرانس طی سال­های موردمطالعه، به‌تدریج در جهت ایجاد یک جامعه پژوهشی کوچک اقدام کرده­اند که در آن همکاری­های علمی و مراوده­های پژوهشی نقش بسیار پررنگی داشته است. گانز، لیو و محبوبه[9] (2010) در پژوهش خود با استفاده از شاخص­های تحلیل شبکه­های اجتماعی به مطالعه شبکه هم تألیفی 1129 نویسنده در حوزه­های کتاب‌سنجی، علم‌سنجی، وب‌سنجی و اطلاع‌سنجی پرداختند و نویسندگان کلیدی این حوزه­ها را بر اساس شاخص­های مرکزیت مشخص کردند. بر این اساس گلنزل[10]، کرشمر[11] و روسو[12] به‌عنوان تأثیرگذارترین افراد در این شبکه اجتماعی معرفی شدند. دینگ، ژو[13] (2010) به مطالعه شبکه هم تألیفی پژوهشگران کتابداری و اطلاع‌رسانی چینی در 18 نشریه مهم و تخصصی رشته پرداختند و ویژگی­های کلی شبکه اجتماعی و هم‌چنین عملکرد فردی پژوهشگران را با استفاده از شاخص­های کلان و خرد موردبررسی قراردادند. عباسی و بیگلو[14] (2011) به بررسی تولیدات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران در پایگاه WOS پرداختند و نتایج نشان داد عمده­ترین شکل تولیدات علمی به شکل مقاله بود و زمینه موضوعی فارماکولوژی بیش از دیگر زمینه­های موضوعی موردتوجه نویسندگان بوده است. وانگ و همکاران[15] (2012) طی مطالعه­ای به بررسی اشکال همکاری علمی حوزه محاسبات اجتماعی با استفاده از رویکرد تحلیل شبکه اجتماعی پرداختند. نتایج بیانگر آن بود که همکاری علمی در بین محققان و مؤسسات این حوزه رواج داشته است و در سطح موسسه­ای یا فردی بهره­وری علمی نسبتاً مؤثر بوده است و همکاران فعال، اغلب انتقال‌دهندگان دانش بودند. همچنین بر اساس نتایج به‌دست‌آمده تراکم شبکه مؤسسات پایین بود و این نشان‌دهنده آن است که هر موسسه و زیرگروه‌های آن بر موضوعات خاص خود متمرکزشده‌اند. 5000 نویسنده برتر برای تحلیل شبکه انتخاب شدند. در این شبکه 1638 گره جدا وجود داشت و خوشه اصلی متشکل از 1065 نویسنده بود. هم‌چنین تراکم این شبکه پایین (0055.0) بوده است. بررسی پیشینه­های موجود در زمینه­های مشارکت علمی نشان می­دهد که همکاری­های علمی در سطح بین‌المللی به‌ویژه برای کشورهای کمتر توسعه‌یافته باعث افزایش کیفیت مقالات و میزان مراجعه بیشتر به آن مقالات می­گردد (گلانزل و همکاران، 1999).

جمع‌بندی از مرور پیشینه

با توجه به پیشینه­های ذکرشده می­توان چنین نتیجه‌گیری نمود که همکاری علمی، در اکثر مواقع مفید واقع‌شده است و با توجه به وضعیت جامعه اطلاعاتی امروز، متخصصان ناگزیر از همکاری باهم هستند؛ چراکه با همکاری علمی قادرند به دانش، مهارت­ها، منابع و امکاناتی دست یابند که بی‌شک برای دستیابی فردی به آن­ها با مشکل مواجه خواهند بود. متخصصان اگر فواید ناشی از فعالیت­های مشارکتی را درک کنند و خود را با الگوها، روش­ها و مراحل همکاری تطبیق دهند و سازگار شدن با جمع را بپذیرند، همکاری علمی می­تواند نه‌تنها به تولید علمی فردی ایشان، بلکه به تولید و توسعه­ی علم و دانش جمعی بی انجامد. حجم زیاد پژوهش­ها و تحقیقاتی که در دهه­های اخیر در این حوزه انجام‌شده است، خود نشانگر ضرورت و نیاز جوامع علمی به اهمیت دادن به همکاری­های علمی است. ازاین‌رو انجام پژوهش­هایی که به بررسی میزان همکاری گروهی محققان بپردازند و وضعیت مشارکت بین دانشمندان را بررسی نماید خالی از فایده نخواهد بود. ازاین‌رو پژوهش حاضر این مسئله را در میان محققان حوزه پزشکی بررسی می­نماید. درمجموع می‌توان این‌گونه بیان کرد که مقالاتی که با همکاری دو یا چند نویسنده و در کل مقالات چند مؤلفی نسبت به مقالاتی که در آن‌ها همکاری نبوده است و جنبه فردی و تک مؤلفی دارند توجه بیشتری را به سمت‌وسوی خود جلب کرده­اند و طرفداران بیشتری دارند که این خود، بیانگر اهمیت و اعتبار همکاری علمی می‌باشد. با توجه به نقشی که همکاری علمی در تولید علم ایفا می­کند و هم‌چنین اینکه پیشرفت­های علوم و فناوری دیگر محدود به پیشرفت علمی یک کشور تنها نیست و تأکید بسیاری از مجلات در حال حاضر بر همکاری و هم تألیفی است، تعامل در میان متخصصان حوزه­های علمی چون حوزه پزشکی مدت­هاست ضروری شده است. مطالعات و تحقیقات زیادی در خصوص همکاری­های علمی و هم تألیفی در ایران و خارج از آن صورت گرفته است که این پدیده را با روش­ها و شاخص­های متعددی موردبررسی قرار داده‌اند (اسدی و دیگران، 1390) که نشانگر اهمیت این موضوع در حوزه­های مختلف علمی می­باشد. با توجه به نقش همکاری­های علمی به‌ویژه در حوزه بهداشت و پزشکی که در پایگاه وب آو ساینس می­باشد، به نظر می­رسد که تاکنون پژوهشی در این زمینه صورت نپذیرفته است. لذا به نظر می­رسد که در صورت به دست آمدن نتایج مطلوب در این حوزه بتوان به توسعه علمی پزشکی ایران کمک شایانی نموده و موجبات شکوفایی و بالندگی کشور را فراهم نماییم.

روش­شناسی پژوهش

پژوهش حاضر از نوع پژوهش‌های کاربردی علم‌سنجی است از طریق تحلیل شبکه هم تألیفی پژوهشگران و با استفاده از شاخص‌های تحلیل شبکه‌های اجتماعی انجام‌شده است. در این پژوهش، به‌منظور بررسی انتشارات و میزان مشارکت علمی محققان ایرانی در حوزه پزشکی در محدودۀ سال­های 2003- 2013 در پایگاه وب آو ساینس از روش علم‌سنجی و فنون تحلیل شبکه­های اجتماعی استفاده‌شده است. جامعه موردپژوهش را کل تولیدات علمی پژوهشگران ایران در حوزه پزشکی بین سال­های 2003 -2013 که در پایگاه وب آوساینس نمایه شده­اند، تشکیل می­دهد. داده­های این پژوهش در 28 اسفند 1393 برابر با 17 فوریه 2015 از پایگاه وب آو ساینس استخراج گردید و در چند مرحله به داده­های قابل‌تحلیل توسط نرم‌افزارهای آماری تبدیل‌شده است. هیچ‌گونه نمونه‌گیری در مورد جامعه پژوهش انجام نگرفته است و همه مدارکی که در بخش جستجوی پیشرفته وب آو ساینس بازیابی شد، موردبررسی قرار گرفت. تعداد مدارک موردمطالعه در پژوهش حاضر 57460 مدرک علمی بوده است که این تعداد شامل همه انواع مدارک بوده است. ابزار گردآوری داده­ها، پایگاه اطلاعاتی وب آو ساینس می­باشد. برای گردآوری‌ داده‌های این قسمت، از نسخه تحت وب پایگاه وب آو ساینس دانشگاه تگزاس استفاده شد. با استفاده از بخش جستجوی پیشرفته با استفاده از برچسب CU و وارد نمودن کشور ایران و همچنین استفاده از برچسب WC و وارد نمودن موضوعات در حوزه پزشکی که در پایگاه وب آوساینس محدود می­شود و اعمال محدودیت در بازه زمانی 2003- 2013، بدون محدودیت در نوع زبان و مدرک، کلیه مدارکی که توسط پژوهشگران ایرانی در این سال­ها تولیدشده و در این پایگاه نمایه شده است بازیابی شد. در مرحله دوم پس از یکپارچه‌سازی فایل‌های خروجی با استفاده‌ از نرم‌افزار تکست کالکتور[16] به یک فایل یکپارچه قابل‌انتقال به نرم‌افزارهای علم‌سنجی ‌تبدیل شد. در مرحله سوم با استفاده از نرم‌افزار بیب اکسل[17] نسخه 18-09-2013 داده‌ها پیش‌پردازش گردید و آماده ورود به نرم‌افزارهای پاژک و یو‌سی‌آی‌نت برای تحلیل و ترسیم شبکه همکاری پژوهشگران ایرانی این حوزه موضوعی گردید و در انتها برخی از داده‌های خروجی که به‌صورت جدول‌اند با استفاده‌ از نرم‌افزارهای اکسل ویرایش شد و آمار توصیفی پژوهش به دست آمد. انتخاب سال 2013 ازآن‌جهت صورت گرفته است که در پایگاه جی.سی.آر برای استناد به مقالات فاصله زمانی دو سال در نظر گرفته می­شود تا برای استناد به مقاله فرصتی در نظر گرفته‌شده باشد. جهت تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار یو‌سی‌آی‌نت[18] استفاده گردید، اما چون داده‌های استخراج‌شده از پایگاه وب‌آوساینس به‌صورت متن ساده می­باشد قبل از ورود به این نرم‌افزار، باید با استفاده از نرم‌افزار بیب اکسل پیش‌پردازش شده و به فرمت شبکه که قابل‌تحلیل به‌وسیله نرم‌افزار یو‌سی‌آی‌نت است تبدیل شود. جهت ترسیم نقشه‌ همکاری‌های پژوهشگران از نرم‌افزارهای ترسیم نقشه پاژک و ووس ویور استفاده کرده‌ایم. نرم‌افزار ووس ویور[19] یک برنامه کامپیوتری است که می‌تواند برای‌ ترسیم نقشه بر پایه داده‌های‌ هر نوع شبکه‌ای ازجمله ترسیم نقشه و تحلیل شبکه‌های کتاب‌سنجی مانند تحلیل شبکه نویسندگان، انتشارات یا مجلات بر پایه‌ استنادات، هم‌استنادی‌ها یا هم مأخذی‌ها یا شبکه‌های‌ هم رخدادی به کار گرفته شود. همچنین امکان بررسی‌ همه‌جانبه و جستجوی ‌دقیق نقشه را فراهم می‌کند. از قابلیت نمایش این نرم‌افزار برای نقشه‌هایی با تعداد گره‌های بسیار زیاد استفاده می‌شود. ویژگی بارز این نرم‌افزار تبدیل مجموعه عظیمی از داده‌های شبکه‌ای به شکلی ‌تفسیرپذیر است. این نرم‌افزار از محبوب‌ترین فن ترسیم نقشه‌ یعنی وزن دهی چندبعدی» استفاده می‌کند و نقشه‌ای مبتنی بر فاصله را ترسیم می‌کند که در آن فاصله بین اشیا نشان‌دهنده قدرت ارتباط بین آن‌هاست. از دیگر قابلیت‌های این نرم‌افزار می‌توان به ‌امکان گروه‌بندی‌ داده‌ها، تعیین مختصات جغرافیایی‌ هر گره در نقشه و قابلیت رنگ‌بندی اشاره کرد. این نرم‌افزار در سایت www.vosviewer.com به‌صورت رایگان قابل‌دسترسی است. جهت آماده‌سازی فایل مناسب نرم‌افزار ترسیم نقشه، باید داده‌های اولیه با استفاده از نرم‌افزار پیش‌پردازش بیب اکسل به داد‌ه‌هایی با فرمت نت ذخیره شود چون پاژک[20] یک نرم‌افزار قوی برای‌ ترسیم نقشه شبکه‌های بزرگ است و اکثر نرم‌افزارهای‌ ترسیم شبکه، فایل‌های با فرمت نت را پشتیبانی می‌کنند، از امکانات جانبی این نرم‌افزار استفاده کرده و با استفاده از نرم‌افزار text2pajek.exe قابل‌دسترسی در http://pajek.imfm.si/doku.php?id=faq: text2pajek.exe پَروَنجا مناسب ورود به نرم‌افزار ترسیم نقشه تهیه می‌شود.

یافته­های پژوهش

داده‌های گردآوری شده از پایگاه وب آو ساینس درباره موضوع تحت پوشش پژوهش نشان می‌دهد که بین سال‌های 2003-2013، 57460 عنوان مقاله توسط 76445 پژوهشگر ایرانی درحوزه موضوعی پزشکی در پایگاه وب آو ساینس نمایه و منتشر شده است.

در این پژوهش شاخص‌های کلان مورد بررسی برای تحلیل شبکه همکاری، شامل شاخص چگالی، ضریب خوشه بندی، میانگین فاصله و مؤلفه‌های شبکه است که هر کدام در قالب یک پرسش مجزا پاسخ داده می‌شود.

همچنین، شاخص‌های مرکزیت (خرد) تحلیل شبکه همکاری به شاخص‌های مرکزیت درجه، مرکزیت بینیت و مرکزیت نزدیکی اشاره دارد که در ادامه هر کدام را به صورت جداگانه در قالب یک پرسش پاسخ خواهیم داد.

پاسخ به سؤال اول پژوهش. چگالی شبکه همکاری پژوهشگران برتر حوزه پزشکی ایران در پایگاه وب آو ساینس چگونه است؟

نقشه چگالی شبکه هم‌تألیفی پژوهشگران ایرانی حوزه پزشکی با استفاده از نرم‌افزار وی.او. اس.ویوور مورد بررسی قرار گرفت. در این نقشه پژوهشگرانی که با هم ارتباط بیشتری دارند در فاصله نزدیک‌تر و پژوهشگرانی که ارتباط کمتری دارند در فاصله دورتری نمایش داده می‌شوند. چگالی هر پژوهشگر براساس تعداد تولیدات آن پژوهشگر، تعداد گره‌های همسایه آن پژوهشگر و اهمیت گره‌های همسایه تعیین می‌شود. بر این اساس رشیدی، لاریجانی، محمودی، شکری، رضایی، امینی، سیمفروش، شفیعی، قوام زاده، نیک اقبالیان از بیشترین میزان چگالی در شبکه هم‌تألیفی پژوهشگران ایرانی حوزه پزشکی برخوردار بوده‌اند. پس از این پژوهشگران، شهرام، آقامحمدی، کلانتر، محب علی، ملک زاده، عبداللهی، فرومدی، سروش، جهانی، بیکی، قادری دارای بالاترین میزان چگالی بوده‌اند. در شبکه هم تالیفی پژوهشگران ایرانی حوزه پزشکی شاخص چگالی معادل 097/0 محاسبه شده است که نشانگر این است که چگالی و انسجام شبکه پایین است.

جدول 1: محاسبه چگالی شبکه هم‌تألیفی پژوهشگران ایرانی حوزه پزشکی

پاسخ به سؤال دوم پژوهش. ضریب خوشه بندی شبکه همکاری پژوهشگران برتر حوزه پزشکی ایران در پایگاه وب آو ساینس چگونه است؟

ضریب خوشه‌بندی، شاخص فرعی دیگری از شاخص‌های کلان تحلیل شبکه همکاری بین پژوهشگران ایرانی حوزه پزشکی است که به میزان تمایل افراد موجود در شبکه به تشکیل خوشه‌های مختلف از طریق هم‌تألیفی دلالت دارد. این شاخص نیز دارای مقداری با حد‌اقل صفر و حداکثر یک بوده و ضریب خوشه‌بندی بیشتر نشان می‌دهد که اعضای شبکه تمایل بیشتری به هم‌تألیفی داشته‌اند. چنان که داده‌های محاسبه شده نشان می‌دهد، ضریب خوشه‌بندی کلی شبکه پژوهشگران ایرانی حوزه پزشکی ایران در بازه زمانی تعیین شده معادل 502.1 بوده است. همان گونه که اشاره شد، این ضریب خوشه‌‌‌‌‌بندی بیشتر از عدد یک است و بدین ترتیب بیانگر تمایل بسیار زیاد اعضای شبکه به هم‌تألیفی است.

پاسخ به سؤال سوم پژوهش. میانگین فاصله شبکه همکاری پژوهشگران برتر حوزه پزشکی ایران در پایگاه وب آو ساینس چگونه است؟

میانگین فاصله، شاخص فرعی دیگری از شاخص‌های کلان تحلیل شبکه همکاری بین پژوهشگران است و به میانگین کوتاه‌ترین مسیرهای موجود میان هر دو گره در شبکه اطلاق می‌شود. در این شاخص مفهومی ‌از چگونگی نزدیک بودن اعضای یک اجتماع به همدیگر به دست می‌دهد. اگر این شاخص بالا باشد، افراد زیادی در شبکه اجتماعی، مستقیم همدیگر را نمی‌شناسند و از طریق واسطه‌های بیشتر ارتباط برقرار می‌شود.

جدول 2: محاسبه میانگین فاصله شبکه همکاری پژوهشگران برتر ایرانی در حوزه پزشکی ایران

جدول (2) داده‌های محاسباتی میانگین فاصله شبکه همکاری پژوهشگران برتر ایرانی در حوزه پزشکی را نشان می‌دهد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که میانگین فاصله در شبکه هم‌تألیفی مورد بررسی معادل 5.2 یال است. این مقدار بیانگر این است که در شبکه همکاری پژوهشگران حوزه موضوعی پزشکی بین هر دو گره به طور متوسط 5.2 گره فاصله وجود دارد. اگر این شاخص بالا باشد، افراد زیادی در شبکه اجتماعی به طور مستقیم همدیگر را نمی‌شناسند و ارتباط، بیشتر از طریق واسطه‌ها برقرار می‌شود (هانسن، اشنایدرمن و اسمیت، 2011)؛ بنابراین در شبکه همکاری مورد پژوهش به دلیل پایین بودن مقدار میانگین فاصله، بیشترین ارتباط به صورت مستقیم برقرار می‌شود.

پاسخ به سؤال چهارم پژوهش. مولفه­های شبکه همکاری پژوهشگران برترحوزه پزشکی ایران در پایگاه وب آو ساینس چگونه است؟

شبکه هم‌تألیفی مورد بررسی از 4 مؤلفه تشکیل شده است. شبکه هم‌تألیفی پژوهشگران ایرانی حوزه پزشکی ایران در بازه زمانی مورد پژوهش از چهار مؤلفه مجزا شامل یک مؤلفه اصلی و سه مؤلفه فرعی تشکیل شده است. مؤلفه بزرگ دارای 1005 گره و مؤلفه دوم و سوم و چهارم هر کدام به ترتیب دارای 20، 5 و 8 گره هستند.

جدول 3. محاسبه مؤلفه‌های شبکه همکاری پژوهشگران ایرانی حوزه پزشکی

این شبکه همکاری علمی پزشکی ایران نیز از ویژگی­های شبکه­های طبیعی پیروی می­کنند و به لحاظ تعداد مولفه­ها مانند شبکه­های طبیعی از یک مولفه­ی بسیار بزرگ و چندین مولفه­ی کوچک (جدول شماره 4-3) تشکیل شده است.

پاسخ به سؤال پنجم پژوهش. عملکرد پژوهشگران برتر حوزه پزشکی ایران در پایگاه وب آو ساینس بر اساس شاخص مرکزیت درجه چگونه است؟

یافته­های شاخص مرکزیت درجه در حوزه پزشکی ایران نشان می­دهد که اردشیر قوام زاده، باقر لاریجانی، رضا ملک زاده، نیما رضایی، کامران علی مقدم به ترتیب رتبه­های اول تا پنجم را در این شاخص به خود اختصاص داده­اند. میانگین شاخص مرکزیت درجه پژوهشگران حوزه پزشکی ایران عددی معادل 647/54 و تمرکز شبکه نیز 573/0 درصد می­باشد.

پاسخ به سؤال ششم پژوهش. عملکرد پژوهشگران برتر حوزه پزشکی ایران در پایگاه وب آو ساینس بر اساس شاخص مرکزیت بینیت چگونه است؟

در شبکه مورد بررسی، شاخص مرکزیت بینیت شبکه معادل 39/4% است و پژوهشگرانی همچون امینی (775.22839)، سلیمانی (695.13357)، لاریجانی (683.13292)، حسینی (950.11853)، محمودی (491.11783)، محمدی (679.11491)، صالحی (060.11059) با دارا بودن بیشترین میزان بینیت نقش مهمی در اتصال گره‌های مختلف ایفا کرده‌اند و از آنها به عنوان قطب اطلاعات در شبکه نام برده می‌شود. پژوهشگران مذکور مهمترین نقش را به عنوان میانجی‌گر در کنترل و انتقال اطلاعات در شبکه ایفا می‌کنند. می‌توان اینگونه بیان کرد که گره‌های میانجی‌گر، شبکه را منسجم نگه داشته و همانند پلی افراد و خوشه‌های شبکه را به هم متصل می‌کنند.

پاسخ به سؤال هفتم پژوهش. عملکرد پژوهشگران برتر حوزه پزشکی ایران در پایگاه وب آو ساینسبر اساس شاخص مرکزیت نزدیکی چگونه است؟

با توجه به محاسبات انجام شده در شبکه مورد بررسی میانگین تعداد شاخص نزدیکی یا همان میانگین گره‌های مجاور معادل 382.40 است.

پاسخ به سؤال هشتم پژوهش. شبکه همکاری علمی پژوهشگران حوزه پزشکی ایران از چند خوشه تشکیل شده است؟

مشاهده می‌شود که نویسندگان با همتایان خود، نه‌تنها در شاخه خاصی از یک رشته موضوعی همکاری دارند بلکه می‌توانند با نویسندگان شاخه‌های موضوعی دیگر نیز همکاری و تألیف مشترک داشته باشند. با توجه به محاسبات انجام شده، شبکه همکاری علمی پژوهشگران حوزه پزشکی ایران از 22 خوشه تشکیل شده است که سه خوشه اول و اصلی شامل: خوشه اول (110 رکورد)، خوشه دوم (97 رکورد)، خوشه سوم (92 رکورد).

پاسخ به سؤال نهم پژوهش. توزیع فراوانی و روند همکاری گروهی نویسندگان ایران در تولیدات علمی حوزه پزشکی به تفکیک سال­های مورد بررسی چگونه بوده است؟

برای پاسخ دادن به این سوال ما سال­های مورد بررسی و نویسندگان را در پایگاه وب آوساینس استخراج و نویسندگان را براساس همکاری علمی شان جداگانه بررسی نمودیم به خوبی قابل مشاهده است که هر چه به سال­های پایانی نزدیک می­شویم، تعداد نویسندگان در یک رده افزایش پیدا می­کند. بیشترین همکاری در مدارک تالیفی مربوط به همکاری بیش از پنج نویسنده­ای با تعداد کل 16080 نویسنده بوده است.

پاسخ به سؤال دهم پژوهش. محدوده مرکزیت بینیت راس­ها و تمرکز بینیت شبکه هم­ نویسندگی مولف تولیدات علمی حوزه پزشکی ایران چقدر است و کدامیک از پژوهشگران حوزه پزشکی ایران مرکزیت بینیت قوی دارند؟

طبق محاسبات صورت گرفته محدوده مرکزیت بینیت راس­ها بین 775.22839-0 که بیشترین و کمترین محدوده بینیت راس­ها می­باشد، تشکیل شده است و تمرکز بینیت شبکه همکاری حوزه پزشکی ایران 39.4 درصد محاسبه گردید. مسعود امینی، مسعود سلیمانی و باقر لاریجانی به ترتیب با بینیت 775.22839، 695.1357 و 683.13292 قوی­ترین بینیت را در میان پژوهشگران حوزه پزشکی ایران به خود اختصاص داده­اند.

بعد از بررسی پرسش های اساسی، در این بخش به تحلیل فرضیه های پژوهش پرداخته می شود.

برای انتخاب آزمون درست برای تحلیل فرضیه‌ها٬ ابتدا باید از توزیع آماری متغیری که مورد آزمون قرار می‌گیرد، اطمینان حاصل کرد. برای نمونه، پیش ‌نیازگرفتن آزمون‌های پارامتری، نرمال‌بودن توزیع آماری متغیرهاست. به طور کلی می‌توان گفت که آزمون‌های پارامتری، عموما بر میانگین و انحراف معیار استوارند. حال اگر توزیع جامعه نرمال نباشد، نمی‌توان استنباط درست از نتایج داشت. برای بررسی توزیع آماری متغیرها از آزمون‌هایی استفاده می‌کنند. این آزمون‌ها به آزمون‌های نیکویی-برازش معروفند. آزمون کولوموگراف اسمیرنوف به همراه آزمون کای دو، جزوآزمون‌های نیکویی- برازش هستند؛ اما با توجه به محدودیت‌های آزمون کای‌دو، معمولا برای آزمون نرمال‌بودن، ازآزمون کولوموگراف-اسمیرنوف استفاده می‌شود.

 در این آزمون ‌، می‌توانید متغیر خود را بر مبنای این توزیع‌هاتست کنید:

Normal نرمال

Poisson پواسون

Uniform یکنواخت

Exponential نمایی

در پژوهش حاضر جهت تشخیص نرمال بودن توزیع متغیرها از آزمون کلموگروف- اسمیرنوف استفاده شد و نتایج این آزمون در جدول 4 آمده است.

جدول 4: خروجی آزمون کولموگوروف – اسمیرنوف

باتوجه به جدول 4، سطح معناداری برای تمام مولفه کوچکتر از سطح خطای 05/0 است؛ یعنی فرض صفرمبنی برنرمال بودن توزیع داده ها رد می شود. بنا براین توزیع داده ها نرمال نیست، لذا باید برای آزمون فرضیه ها از آزمونهای ناپارامتریک استفاده کرد (دراین تحقیق از آزمون اسپیرمن استفاده می شود).

آزمون فرضیه اول پژوهش. بین میزان مرکزیت درجه ای افراد و میزان تولیدات علمی آن ها رابطه وجود دارد.

جدول 5. آزمون همبستگی اسپیرمن میان میزان مرکزیت درجه و تولیدات علمی پژوهشگران حوزه پزشکی ایران

**همبستگی در سطح 01. معنادار است.(دو طرفه)

با توجه به جدول 5، که نتایج آزمون همبستگی اسپیرمن میان مرکزیت درجه و تولیدات علمی پژوهشگران ایرانی در حوزه پزشکی را نشان می دهد می توان گفت که در سطح اطمینان 99 درصد، رابطه معنادار میان مرکزیت درجه و تولیدات علمی پژوهشگران ایرانی در حوزه پزشکی وجود دارد (معناداری*0)، در نتیجه فرضیه اول تایید می گردد.

آزمون فرضیه دوم پژوهش. بین میزان مرکزیت درجه ای افراد و میزان استنادهای دریافتی آنها رابطه وجود دارد.

با توجه به جدول 6، که نتایج آزمون همبستگی اسپیرمن میان مرکزیت درجه و میزان استنادهای دریافتی پژوهشگران ایرانی در حوزه پزشکی را نشان می دهد می توان گفت که در سطح اطمینان 99 درصد، رابطه معنادار میان مرکزیت درجه و میزان استنادهای دریافتی پژوهشگران ایرانی در حوزه پزشکی وجود دارد (معناداری*0)، در نتیجه فرضیه دوم نیز تایید می گردد.

جدول 6: آزمون همبستگی اسپیرمن میان میزان مرکزیت درجه و استنادهای دریافتی پژوهشگران حوزه پزشکی ایران

**همبستگی در سطح 01. معنادار است.(دو طرفه)

آزمون فرضیه سوم پژوهش. بین میزان مرکزیت درجه ای افراد و میزان خود استنادی آنها رابطه وجود دارد.

جدول 7: آزمون همبستگی اسپیرمن میان میزان مرکزیت درجه و میزان خود استنادی پژوهشگران حوزه پزشکی ایران

**همبستگی در سطح 01. معنادار است.(دو طرفه)

با توجه به جدول 7، که نتایج آزمون همبستگی اسپیرمن میان مرکزیت درجه و میزان خود استنادی پژوهشگران ایرانی در حوزه پزشکی را نشان می دهد می توان گفت که در سطح اطمینان 99 درصد، رابطه معنادار میان مرکزیت درجه و میزان خود استنادی پژوهشگران ایرانی در حوزه پزشکی وجود دارد (معناداری*0)، در نتیجه فرضیه سوم نیز تایید می گردد.

آزمون فرضیه چهارم پژوهش.  بین میزان مرکزیت درجه ای افراد و شاخص هرش افراد رابطه وجود دارد.

جدول 8: آزمون همبستگی اسپیرمن میان میزان مرکزیت درجه و شاخص هرش پژوهشگران حوزه پزشکی ایران

**همبستگی در سطح 01. معنادار است.(دو طرفه)

با توجه به جدول 8، که نتایج آزمون همبستگی اسپیرمن میان مرکزیت درجه و شاخص هرش پژوهشگران ایرانی در حوزه پزشکی را نشان می دهد می توان گفت که در سطح اطمینان 99 درصد، رابطه معنادار میان مرکزیت درجه و شاخص هرش پژوهشگران ایرانی در حوزه پزشکی وجود دارد (معناداری*0)، در نتیجه فرضیه چهارم نیز تایید می گردد.

بحث و نتیجه­گیری

بررسی انسجام شبکه­های ایجاد شده، از طریق محاسبه چگالی شبکه انجام می­گیرد. یافته­ها در خصوص ترسیم و تحلیل شبکه همکاری پژوهشگران برتر حوزه پزشکی در پایگاه وب آو ساینس با استفاده از شاخص ضریب خوشه‌بندی، نتایج تحلیل داده‌های پژوهش نشان می‌دهد که ضریب خوشه‌بندی کلی شبکه پژوهشگران ایرانی حوزه پزشکی در بازه زمانی تعیین شده معادل عدد 1 بوده است و بیانگر این است که اگر دو پژوهشگر (الف) و (ب) هرکدام به طور جداگانه با پژوهشگر (ج) هم‌تألیفی داشته‌اند، احتمال بسیار زیادی وجود دارد که دو پژوهشگر (الف) و (ب) نیز در آینده با یکدیگر تألیف مشترک داشته باشند؛ به عبارت دیگر هرچه این شاخص بیشتر باشد نشان‌دهنده تمایل بیشتر افراد (گره‌ها) برای همکاری‌های آینده است و گره‌ها آمادگی بیشتری برای تشکیل گره‌های مستقل دارند. یافته­ها در زمینه تحلیل شبکه همکاری پژوهشگران برتر حوزه پزشکی در پایگاه وب آوساینس با استفاده از شاخص میانگین فاصله، نتایج پژوهش نشان می‌دهد که میانگین فاصله در شبکه هم‌تألیفی مورد بررسی معادل 5.2 می‌باشد. بر این اساس هردو پژوهشگر موجود در شبکه می‌توانند به طور میانگین از طریق 5.2 گره واسطه به یکدیگر متصل شوند. یافته­ها در مورد تحلیل شبکه همکاری پژوهشگران برتر حوزه پزشکی در پایگاه وب آوساینس با استفاده از شاخص مؤلفه‌های شبکه نتایج نشان ‌می‌دهد که شبکه مورد بررسی از 4 مؤلفه تشکیل شده است. مؤلفه اصلی یا بزرگ شبکه 1005 پژوهشگر را شامل می‌شود. همچنین سه مؤلفه با اندازه­های 20،5 و 8 در شبکه وجود دارند و به عبارتی قانونی که در همه شبکه‌ها وجود دارد؛ یعنی وجود یک مؤلفه بزرگ و چند مؤلفه کوچک‌ در این شبکه نیز صادق است. یافته­های این پژوهش در مورد عملکرد پژوهشگران برتر حوزه پزشکی ایران ‌در پایگاه وب آو ساینس بر اساس شاخص مرکزیت بینیت است. نتایج حاصل از تحلیل داده‌ها نشان می‌دهد که در شبکه مورد بررسی، شاخص مرکزیت بینیت شبکه برابر 39.4% می­باشد و پژوهشگرانی همچون امینی، سلیمانی، لاریجانی، حسینی، محمودی، محمدی، صالحی با دارا بودن بیشترین میزان بینیت نقش مهمی در اتصال گره‌های مختلف ایفا کرده‌اند و از آنها به عنوان قطب اطلاعات در شبکه نام برده می‌شود. پژوهشگران مذکور مهمترین نقش را به عنوان میانجی‌گر در کنترل و انتقال اطلاعات در شبکه ایفا می‌کنند. می‌توان اینگونه بیان کرد که گره‌های میانجی‌گر، شبکه را منسجم نگه داشته و همانند پلی افراد و خوشه‌های شبکه را به هم متصل می‌کنند. عدد به دست آمده برای شاخص مرکزیت بینیت به این معنی است که این پژوهشگران تا حد متوسطی می‌توانند کاندیداهای نقطه عطف باشند و موقعیت منحصربه‌فردی داشته باشند. یافته­ها در زمینه عملکرد پژوهشگران برتر حوزه پزشکی ‌در پایگاه وب آو ساینس براساس شاخص مرکزیت نزدیکی، نتایج حاصل از داده‌های تحلیل شده نشان می‌دهد که میانگین شاخص نزدیکی یا همان میانگین گره‌های مجاور معادل 382.40 است. این نوع مرکزیت از طریق طول مسیرها یا گام‌هایی اندازه‌گیری می‌شود که برای یک نقش‌آفرین مورد نیاز است تا به دیگر نقش‌آفرینان در شبکه برسد. نقش‌آفرینانی که قادرند به دیگر نقش‌آفرینان با طول مسیرکوتاه‌تری برسند یا آن‌هایی که با طول مسیرهای کوتاه‌تر توسط دیگر نقش‌آفرینان دسترس‌پذیرترند، در موقعیت ممتازی قرار دارند و به‌طور کلی قدرت و نفوذ بیشتری در درون شبکه دارند. میانگین شاخص نزدیکی شبکه مورد بررسی بیانگر این است که هر گره یا هر پژوهشگر در شبکه، به طور میانگین با 382.40 گره دارای مجاورت و نزدیکی است. همانطورکه یافته­ها نشان می­دهد هر چه به سال­های پایانی نزدیک می­شویم، تعداد نویسندگان در یک رده افزایش پیدا می­کند. بیشترین همکاری در مدارک تالیفی مربوط به همکاری بیش از پنج نویسنده­ای با تعداد کل 16080 نویسنده بوده است که معادل 28 درصد همکاری­ها در این حوزه می­باشد. روند همکاری به صورت تک نویسندگی 6 درصد، دو نویسندگی 16 درصد، سه نویسندگی 25 درصد، چهار نویسندگی 14 درصد و پنج نویسندگی 11 درصد همکاری­ها را تشکیل می­دهد. این محاسبات نشان می­دهد که تمایل همکاری­ها در این حوزه به ترتیب به بیش از پنج نویسندگی، سه نویسندگی، دو نویسندگی، چهار نویسندگی، پنج نویسندگی و تک نویسندگی می­باشد.

ـ نتایج بدست آمده از تحلیل داده های فرضیه ها نشان می دهدکه در سطح اطمینان 99 درصد، رابطه معناداری میان مرکزیت درجه و تولیدات علمی، میزان استنادهای دریافتی، میزان خود استنادی و شاخص هرش پژوهشگران ایرانی در حوزه پزشکی وجود دارد و یک رابطه دوسویه بین آنها برقرار است و بر یکدیگر تاثیر می­گذارند و با افزایش و کاهش هر کدام، افزایش و کاهش دیگری را نیز در پی دارد.

پیشنهادهای اجرایی پژوهش

1.  برگزاری کارگاه­های آموزشی در دانشگاه­ها و پژوهشگاه­های علوم پزشکی و آشنا کردن محققان با مجلات هسته و معتبر در حوزه کاری خود و پایگاه­های اطلاعاتی معتبر و شناساندن نویسندگان برتر و هسته حوزه­های علوم پزشکی به پژوهشگران تازه کار و ایجاد فرصتی برای همکاری با پژوهشگران برتر حوزه رشته­ای خود

2.  مطالعه دقیق شبکه همکاری پژوهشگران ایرانی در حوزه موضوعی پزشکی توسط پژوهشگران جوان برای انتخاب مسیر و گزینه مناسب‌تر جهت همکاری‌های آینده

3.  برنامه‌ریزی جامعه پژوهشگران حوزه موضوعی پزشکی در جهت چگونگی گسترش شبکه همکاری‌های پژوهشگران این حوزه موضوعی در آینده

4.  برنامه‌‍ریزی دولت و صنعت برای رشد و پیشرفت‌های آینده با استفاده از نقاط قوت پژوهشگرانی که در موقعیت راهبردی و خوشه‌های مناسبی نسبت به سایرین در شبکه قرار دارند

5.  افزایش زیرساخت­های پژوهشی و تشویق و انگیزه دادن به پژوهشگران و افزایش بودجه.