تحلیل رویکرد حوزه‌های سنجش تولیدات علمی در ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، مدیریت اطلاعات و دانش، دانشگاه تهران و کارشناس ارشد کتابخانه مرکزی دانشگاه شاهد

2 دانشیار، گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه شاهد

چکیده

هدف: هدف این پژوهش تحلیل رویکرد موضوعی کتاب‌ها و پایان‌نامه‌های حوزه‌های سنجش تولیدات علمی در ایران است.
روش‌شناسی: این پژوهش از نوع پژوهش‌های کاربردی کتاب‌سنجی است که از طریق تحلیل محتوا به انجام رسیده است. جامعه پژوهش شامل 115 عنوان کتاب فارسی و 362 عنوان پایان‌نامه نوشته‌شده در دانشگاه‌های دولتی ایران از سال 1380 تا سال 1395 است. گردآوری اطلاعات با چک‏لیست و تحلیل داده‌ها با نرم‏افزار اکسل انجام شده است.
یافته‌ها: یافته‌های پژوهش نشان دادند که کتاب‌های تألیفی حوزه‌های سنجش تولیدات علمی در ایران بیشتر از کتاب‏های اقتباسی، ترجمه‏ای، نقد و بررسی، گردآوری، مجموعه مقالات و راهنماهاست و کتاب‌ها و پایان‏نامه‌ها روند نشر صعودی دارند و بیشترین رویکرد موضوعی آنها تحلیل استنادی و علم‏سنجی بوده و رویکردهای اطلاع‏سنجی، اختراع‏سنجی و مصورسازی اطلاعات کمتر مورد بررسی قرار گرفته‌اند. همچنین بیشترین پژوهش‏های حوزه‌های سنجش تولیدات علمی در رشته‏های علوم کامپیوتر، پزشکی، آموزش عالی، مدیریت، فناوری اطلاعات و کتابداری و علم اطلاعات و کمترین آنها در رشته‌های اخلاق، تاریخ، فلسفه، حقوق و مطالعات زنان انجام شده است. علاوه‏براین رویکرد موضوعی کتاب‌ها و پایان‌نامه‌ها از موضوعات کتابشناسی‌ها و تحلیل استنادی به علم‌سنجی و مصورسازی اطلاعات تغییر یافته و مهم‌ترین شکاف‌های موضوعی آنها عدم سنجش کیفی و آسیب‌شناسی این حوزه‌هاست.
نتیجه‌گیری: نتایج نشان دادند که کتاب‌ها و پایان‌نامه‌های حوزه‌های سنجش تولیدات علمی در ایران هم‏پوشانی موضوعی بیشتری داشته و نیاز به آسیب‌شناسی برای شناسایی شکاف‌ها و چالش‌های موجود در این زمینه دارند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analysis of the approach of the scientific outputs measurement areas in Iran

نویسندگان [English]

  • Ali Sharafi 1
  • Hamzehali Nourmohammadi 2
1 Ph.D. Condidate of Information and Knowledge Management at Tehran University and Master of Science in Central Library, Shahed University, Tehran, Iran.
2 Associate Professor of Information Science and Knowledge Studies Department, Shahed University
چکیده [English]

Purpose:The purpose of this study is to analyze the thematic approach of the books and theses of the measurement of the scientific output in Iran.
Methodology: This research is a type of applied bibliometric research that has been done through the content analysis method. The study population consisted of 115 book titles and 362 titles of Iranian theses written in the state universities from 2001 to 2016. Also, Data was collected by checklists and analyzed by Excel software.
Findings: The findings showed that compiled books of scientific outputs measurement in Iran are more than the books of adaptation, translation, review, collection, collection of articles and guides and books and theses have an upward publishing trend and their most thematic approach is citation analysis and scientometrics and the approaches of informatics, inventions and information illustration have been less studied. Also most researches of measurement areas of scientific outputs in Iran done in the field of computer science, medicine, higher education, management, information technology, and library and information science, and the least of them done in the fields of ethics, history, philosophy, law and women's studies. In addition, the subject approach of books and thesis has changed from bibliographic and citation analysis to scientometrics and visualization of information, and the most important subject gaps are the lack of qualitative assessment and pathological of these areas.
Conclusion: The results showed that subjects of books and theses of the measurement of the scientific output in Iran have more subject overlap and there is a need for pathology to identify gaps and challenges in this area.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Measurement of scientific production
  • content analysis
  • books
  • theses
  • Bibliometric
  • Scientometric

مراجع

 
احمدی، حمید و عصاره، فریده. (1394). سیر تحول پژوهش‌های علم‌سنجی در ایران. رهیافت، 60، 69-82.
احمدی، حمید، عصاره، فریده، حیدری غلامرضا و حسینی بهشتی، ملوک‌السادات. (136). ترسیم و تحلیل شبکه مفهومی ساختار دانش حوزۀ علم‌سنجی در ایران. مطالعات کتابداری و علم اطلاعات، 24 (21)، 1-20.
افقهی، اسماعیل و باقری معصومه. (1387). بررسی روند موضوعی تحقیقات رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی بر اساس استنادهای 2005-1996 در مقالات سالنامه آریست در سال‌های 2006-2002. پیام کتابخانه، 14 (4)، 5-23.
برایرپور، رباب. (1389). بررسی تحلیلی انتشارات علمی تولیدشده در حوزه‌های کتاب‌سنجی، علم‌سنجی و اطلاع‌سنجی در پایگاهDialog  به‌منظور یافتن تمایزات و تشابهات بین این سه حوزه و مرزبندی آنها در ارزیابی تولیدات علمی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی. دانشگاه شهید چمران اهواز.
بصیریان جهرمی، رضا و گرایی، احسان. (1393). علم‏سنجیِ اطلاع‏سنجی: مطالعۀ یک دهه پژوهش‏های سنجش کمی در ایران (1391- 1381). مجله علم‌سنجی کاسپین، 1 (1)، 19-27.
پناهی، سمیه، پروین، سمیه و محمدی، مهدی. (1397). تحلیل محتوایی و استنادی منابع پیشنهادی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برای سرفصل‌های دوره کارشناسی ارشد علم‌سنجی. پژوهشنامه علم‏سنجی، {زودآیند}
جمالی مهمویی، حمیدرضا، نیکزاد، مهسا و علی‏محمدی، داریوش. (1390) بررسی روند پژوهش‌های علم‏سنجی و کتاب‏‏سنجی در ایران. اطلاع‏‏شناسی، 8 (3)، 3-26.
حاجی زین‌العابدینی، محسن و عصاره، فریده. (1386). وب‌سنجی: اصول و مبانی. فصلنامه کتاب، 18 (3)، 189-212.
حمیدی، علی، اصنافی، امیررضا و عصاره، فریده. (1387). بررسی تحلیلی و ترسیم ساختار انتشارات علمی تولیدشده در حوزه‌های کتاب‌سنجی، علم‌سنجی، اطلاع‌سنجی و وب‌سنجی در پایگاه وب علوم طی سال‌های 2005- 1990. کتابداریواطلاع‌رسانی. 11 (2)، 161-182.
حیدری، غلام. (1386). رویکردی انتقادی به مطالعات حوزه علم‌سنجی و اطلاع‌سنجی. سخنرانی ارائه‌شده در اولین همایش علم‌سنجی در علوم پزشکی، اصفهان، 15-16 اسفندماه 1386.
حیدری، غلامرضا. (1389). معرفت‌شناسی علم‌سنجی. شیراز: نوید شیراز.
حیدری، غلامرضا. (1388). تأملی بر وجوه تمایز و تشابه واژگان و مفاهیم پایه در حوزۀ علم‌سنجی و اطلاع‏سنجی و ارائه فرضیه دانش‌سنجی. مطالعات کتابداری و علم اطلاعات، 16 (2)، 77-112.
خاصه، علی‌اکبر. (1391). تحلیل محتوای تولیدات کتابداری ایران در پایگاه Web of Science: در کجای کتابداری جهان قرار داریم؟ کتابداری و اطلاع‏رسانی، 16 (3)، 145-170.
دیانی، محمدحسین. (1378). پایان‌نامه گنج ناشناخته رهاشده. کتابداری و اطلاع‌رسانی، 2 (4)، 1-16.
سهیلی، فرامرز، خاصه، علی‌اکبر و کرانیان، پرویش. (1397). تحلیل روند موضوعی مفاهیم حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی ایران بر اساس تحلیل هم‌رخدادی واژگان. مطالعات ملی کتابداری و سازمان‌دهی اطلاعات، 29 (2)، 171-190.
سهیلی، فرامرز و عصاره، فریده. (1387). وب‌سنجی: تفاوت‌ها و شباهت‌های آن با علم‌سنجی، اطلاع‌سنجی و کتاب‌سنجی. فصلنامه کتاب، 19 (2)، 213-228.
شرفی، علی، جلالی دیزجی، علی و علی‌پور حافظی، مهدی. (1392). موضوع‌های پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و دکتری رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی از سال 1388-1384 در دانشگاه‌های دولتی ایران. مطالعات ملی کتابداری و سازمان‌دهی اطلاعات، 24 (3)، 110-130.
شرفی، علی، شقاقی، علی و پاشنگ، محمدرضا. (1395). مطالعه حوزه‌های اطلاع‌سنجی، کتاب‌سنجی، علم‌سنجی و وب‌سنجی در جهان. مطالعات دانش‌شناسی، 3 (9)، 47-67.
صدیقی، مهری (1393). بررسی کاربرد روش تحلیل هم‌رخدادی واژگان در ترسیم ساختار حوزه‌های علمی (مطالعۀ موردی: حوزه اطلاع‌سنجی). پژوهش‌نامۀ پردازش و مدیریت اطلاعات، ۳۰ ( ۲)، ۳۷۳-۳۹۶.
عرفان‌منش، محمدامین، گرایی، احسان و بصیریان جهرمی، رضا (1394) بررسی ده ساله عملکرد و تحلیل جرگه دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی کشور در تولیدات علمی حوزه اطلاع‌سنجی. پژوهش‌نامۀ پردازش و مدیریت اطلاعات، 84، 325-347.
علائی آرانی، محمد، موسوی‏ چلک، افشین، سلامی، مریم و سهیلی، فرامرز. (1398). فراتحلیل گرایش مجله‌های علمی و پژوهشی داخلی به انتشار پژوهش‌های علم‌سنجی. پژوهشنامه علم‏سنجی، 5 (9)، 225-240.
علیان، مریم و یاری، شیوا. (1391). مروری متون علم‌سنجی در ایران. کتابداری و اطلاع‌رسانی، 15 (1)، 185-215.
علی‏پور، امید و خاصه علی‌اکبر. (1390). عنوان تحلیل محتوای کارگاه‌ها و همایش‌های انجمن کتابداری و اطلاع‏رسانی ایران دوره سوم: سال‏های 1388-1386. کتابداری و اطلاع‏رسانی، 14 (4)، 9-35.
علیجانی، رحیم و کرمی، نورالله. (1389) اطلاع‌سنجی: تاریخچه، تعاریف و وضعیت جاری آن بر اساس پایگاه اطلاعاتی آی. اس. آی. پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات، 22 (3)، 77-94.
علی‌دوستی، سیروس و صابری، مریم. (1386). پایان‌نامه‌ها و رساله‌های الکترونیکی نسل جدید مدارک علمی. فصلنامه کتاب، 70 (2)، 85-98.
محمدی، مهدی، پناهی، سمیه و سهیلی، عزیز. (1394). تحلیل محتوای چکیده رساله‌های دکترای علم اطلاعات و دانش‌شناسی از سال 1393-1376. کتابداری و اطلاع‌رسانی، 18 (3)، 81-112.
مختارپور، رضا، حیدری، غلامرضا و زوارقی، رسول. (1398). تحلیل ساختار فکری مدارک علم اطلاعات و دانش‌شناسی ایران (2016-1970): مطالعه هم‌استنادی. پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات، 35 (1)، 233-260.
منصوری، فهیمه، عصاره، فریده و حیدری، غلامرضا. (۱۳۹۱). تولیدات علمی پژوهشگران زمین‌شناسی در پایگاه وب آو ساینس بر اساس قوانین لوتکا و برادفورد. فصلنامۀ دانش‌شناسی، ۱۷ (۵).
نوروزی چاکلی، عبدالرضا، حسن‌زاده، محمد و نورمحمدی، حمزه‌علی. (1388). سنجش علم، فنّاوری و نوآوری (مفاهیم و شاخص‌های بین‌المللی). تهران: مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور.
نوروزی چاکلی، عبدالرضا. (1390). آشنایی با علم‏سنجی (مفاهیم، روابط و ریشه‏ها). تهران: سمت؛ مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی؛ دانشگاه شاهد.
Björneborn, L and Ingwersen, P. (2004).Toward a basic framework for webometrics. Journal of the American Society for Information Science and Technology, 55 (14), 1216-1227.
Boopathi, P  and Gomathi,  P. (2019). Scientometric Analysis of Library and Information Science Articles During the Year 2008-2017 Using Web of Science. Indian Journal of Information Sources and Services (IJISS), 9(1), 12-15.Bronestein, J. (2009). Current trends in library and information studies curricula. Libri, 59(2), 78-87. 
Cassidy R. S, Daifeng Li, Terrell G. R, S Craig, F and Ying, D. (2011).The shifting sands of disciplinary development: Analyzing North American Library and Information Science dissertations using latent Dirichlet allocation. Journal of the American Society for Information Science and Technology, 62(1), 185-204.
Cavaller, V. (2008). Datametrics? About the architecture of the metric disciplines. In H. Kretschmer, & F. Havemann (Eds.), Proceedings of WIS 2008, Fourth International Conference on Webometrics, Informetrics and Scientometrics & Ninth COLLNET Meeting. Berlin: Humboldt-Universitätzu Berlin, Institute for Library and Information Science (IBI).‏
Chandrashekara, M. & Ramasesh, C. P. (2009). Library and Information Science Research in India. Asia- Pacific Conference on Library & Information Education & Practice, 530-537.
Chang, Y. W. (2016). Characteristics of Articles Coauthored by Researchers and Practitioners in Library and Information Science Journals. The Journal of Academic Librarianship, 42(5), 535-541.
Ferran-Ferrer, N., Guallar, J., Abadal, E., & Server, A. (2017). Research methods and techniques in Spanish library and information science journals (2012-2014). Information Research, 22(1), 1-31
 Hood, W., & Wilson, C. (2001). The literature of bibliometrics, scientometrics, and informetrics. Scientometrics, 52(2), 291-314.‏
Krippendorff, K. (2013). Content Analysis: An Introduction to its Methodology. London: Sage Publications.
Lokhande, R. S. (2013). Content Analysis of Open Access LIS Journal “ALIS” (2002 - 2011). International Journal of Information Dissemination and Technalogy [online]. Available http://eprints.rclis.org/18283/1/Content%20Analysis%20of%20Open%20Access%20LIS%20Journal%20%27ALIS%27%202002-2011.pdf 
Mittal, R. (2011). Library and information science research trends in India. Annals of Library and Information Studies (ALIS), 58(4), 319-325.
Reshma, Rana (2011). Research trends in library and information science in India with a focus on Panjab University, Chandigarh. International Information & Library Review, 43(1), 23-42.
Rousseau, E. R. W. (2009). informatics. [online] available : http
Tague-Sutcliffe, J. (1992). An introduction to informetrics. Information processing and management, 28(1), 1-3.
Uzun, Ali (2002). Library and information science research in developing countries and Eastern European countries: a brief bibliometric perspective. Library review, 34, 21-33.
Van Raan, A. F. J. (1997). Scientometrics: State of the art. Scientometrics, 38(1), 205-218.
Vinay, R. S, Basavaraja, M. T and Kori, Y. S. (2019). Trends in Library and Information Science Research: A Scientometric Analysis. 9th KSCLA National Conference on Library in the Life of the User  At: TumakuruVinkler, P. (2008). Correlation between the structure of scientific research, scientometric indicators and GDP in EU and non-EU countries. Scientometrics, 74(2), 237-254.
Walter, W. H and Wilder, E. I. (2015). Worldwide contributors to the literature of library and information science: top authors, 2007–2012. Scientometrics, 103(1), 301-327.
Zong, Q. J., Shen, H. Z., Yuan, Q. J., Hu, X. W., Hou, Z. P., & Deng, S. G. (2013). Doctoral dissertations of Library and Information Science in China: A co-word analysis. Scientometrics, 94(2), 781-799.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار