تحلیل محتوای منابع مکتب حدیثی قم به‌منظور شناسایی معیارهای اعتبارسنجی احادیث و مقایسه آنها با شاخص‌های اعتبارسنجی منابع در علم‌سنجی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه شیراز.

2 استادیار گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه شیراز .

3 استادیار گروه علوم قرآن و فقه، دانشگاه شیراز.

چکیده

هدف: هدف این پژوهش تعیین میزان همخوانی معیارهای اعتبارسنجی احادیث در مکتب حدیثی قم با شاخص‌های اعتبارسنجی منابع در علم‌سنجی از دیدگاه متخصصان علم‌سنجی و علم‌الحدیث بود.
روش‌شناسی: پژوهش به لحاظ هدف، بنیادی و به لحاظ روش، پیمایشی-توصیفی است. همچنین از روش تحلیل محتوای کیفی بهره برده است. جامعه پژوهش شامل منابع مکتب حدیثی قم در زمینه‌ اعتبار احادیث؛و همچنین، متخصصان علم‌سنجی و علم‌الحدیث بود. نمونه پژوهش 60 نفر از متخصصان علم‌سنجی و علم‌الحدیث (هر گروه 30 نفر) بودند. داده‌های پژوهش با استفاده از نرم‌افزار درایه النور، آثار حدیثی شیخ صدوق و سیاهه وارسی محقق ساخته مطابق روش پیشنهادی لاوشی گردآوری و تحلیل شد.
یافته‌ها: یافته‌های پژوهش نشان داد که مهم‌ترین معیارهای اعتبارسنجی احادیث در مکتب حدیثی قم عبارتند از: اعتبارسنجی به‌وسیله قیاس حدیث با سایر اعتبارات و مستندات، صحت سند، استناد به آرای نقادان برجسته، وجود روایت در کتاب‌های مشهور و معتبر، اعتماد به نگاشته‌های مشهور اصحاب، ارجحیت برخی از روش‌های اخذ حدیث، اعتبارسنجی مصادر حدیثی، برخورد احتیاط‌آمیز با منفردات برخی راویان به سبب توثیق‌نشدن صریح آنها، باورهای کلامی، کثرت حدیث، توجه به استناد راوی و تحلیل محتوای حدیث.
نتیجه‌گیری: به‌طور کلی متخصصان علم‌سنجی و علم‌الحدیث درباره همخوانی شاخص‌های اعتبارسنجی منابع در علم‌سنجی با معیارهای اعتبارسنجی احادیث توافق داشتند که حاکی از رابطه نزدیک این دو حوزه با یکدیگر دارد؛ بنابراین، می‌توان ریشه استناد را در علم‌الحدیث جستجو نمود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Content Analysis of the Qom Hadith Schools to Identify Validation Criteria of Hadiths and Compare them with Indicators of Resources Validation in Scientometrics

نویسندگان [English]

  • leila Salehinia 1
  • Javad Abbaspour 2
  • Zahra Ghasemnejad 3
1 Graduate in Knowledge and Information Science, Shiraz University, Shiraz, Iran.
2 Assistant professor, knowledge and information science department, Shiraz University, Iran.
3 Assistant professor, Theology and Islamic Studies Department, Shiraz University, Iran.
چکیده [English]

Purpose:The objective of the present study was to compare the validation criteria of the Qom Hadith Schools with indicators of resources validation in Scientometrics from the viewpoints of Hadith and Scientometrics’ experts.
Methodology: The research is basic in terms of purpose and survey-descriptive in terms of method. It has also used the method of qualitative content analysis. The population consisted of  all resources written in Qom Hadith school; and 60 experts in Scientometrics and. The data were collected using Derayat Al Noor software, Hadith works by Sheikh Saduq, and a researcher-made checklist based on the Lawshe technique.
Findings: The findings showed that the most important validation criteria for Hadith in Qom Hadith school included validation through comparing Hadith with other credits and documents, the authenticity of the document, citation to the prominent critics’ views on evaluating the narrators and their narrations, narrations in the famous books, trust in the famous writings of companions, the preference of some methods of collecting Hadith, the validation of Hadith implications, careful treatment of some narrators’ works due to their lack of explicit approval, verbal beliefs, the multiplicity of Hadith, attention to the narrator's citation and the content analysis of Hadith.
Conclusion: An agreement between Scientometrics and Hadith’ experts in terms of the conformity of the indicators of resource validation in Scientometrics and validation criteria for Hadith shows a close relationship between these two areas, Therefore, the root of the citation can be found in the Hadith sciences.

کلیدواژه‌ها [English]

  • resource validation indicators
  • Hadith validation
  • scientometrics
  • Hadith
  • Qom Hadith Schools

مراجع

آشناور، مهدی و همکاران (1397). اعتبارسنجی نقد حدیث بر پایه علوم تجربی. علوم قرآن و حدیث، 9، 85-35.
بینا نمین، رامین (1392). گزارشی از مبانی و معیارهای نقد متون احادیث عرفانی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده علوم و تحقیقات اسلامی. دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره).
پرتوی، مهدی (1390). روش‌شناسی علامه مجلسی در نقد متن حدیث. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده علوم و تحقیقات اسلامی. دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره).
تقیان‌پور، سکینه (1391). روش‌شناسی علامه عسکری در نقد روایات خلفا. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده علوم انسانی. دانشگاه کاشان.
جبّاری، محمدرضا (1379). شناخت و تحلیل مکتب حدیثی قم از آغاز تا قرن پنجم. مطالعات اسلامی، 49 و 50، 80-57.
جباری، محمدرضا (1384). مکتب حدیثی قم: شناخت و تحلیل مکتب حدیثی قم از آغاز تا قرن پنجم هجری. قم: زائر آستانه مقدسه.
جمالی مهموئی، حمیدرضا (1391). کتاب‌شناسی علم‌سنجی. پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران.
حری، عباس (1362). تحلیل استنادی و شباهت‌های آن با علم‌الحدیث. نشر دانش، 20، 11-17.
حری، عباس (1381). تحلیل استنادی. دایره‌المعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی. تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
حری، عباس و شاهبداغی، اعظم (1385). شیوه‌های استناد در نگارش‌های علمی رهنمودهای بین‌المللی. تهران: دانشگاه تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ.
حقیقی، محمود (1381). کاربرد استناد در نگارش‌های علمی. روان‌شناسی و علوم تربیتی، 65، 232-215.
حمادی، عبدالرضا و حسینی، سید علیرضا (1396). کلینی و حوزة حدیثی قم. حدیث‌پژوهی، 17، 146-125.
حیدری، سید ‌کمال (1397). ضرورت نقد متنی و محتوایی روایات. بازیابی 20 تیر 1398، از koosha.ir.
خاصه، علی‏اکبر؛ فریبرز احمدی‏نژاد و سلیمان حجازی (1391). بررسی و تحلیل پژوهش‌های قرآنی در عرصۀ بین‌المللی ISI. قرآن و علم، 10 (1)، 145-166.
خاصه، علی‏اکبر و سلیمان حجازی (1394). زبان بین‏المللی، حلقۀ مفقودۀ پژوهش‌های قرآنی: نگاهی به مقالات آی.اس.ای با موضوعات قرآنی، مجموعه مقالات برگزیده نوزدهمین جشنواره قرآن و عترت دانشگاه پیام نور، زنجان: دانشگاه پیام نور.
خاموشی، مجید (1390). پالایش احادیث در عصر ائمه علیهم‌السلام و پدیدۀ جعل. حدیث حوزه، 2، 104-121.
ربانی، علی (1377). فرق و مذاهب کلامی. قم: مرکز جهانی.
شانه‌چی، کاظم (1363). پژوهشی درباره حدیث و فقه. مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی.
عابدی، احمد (1391). استناد در علم حدیث. ره‌آورد نور، 40، 39-32.
شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه (1371). الاعتقادات. ترجمه محمدعلی ابن سید محمدالحسنی. تهران: علمیه اسلامیه.
شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه (1372). عیون أخبار الرضا (ع). ترجمه حمیدرضا مستفید و علی‌اکبر غفاری. تهران: صدوق.
شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه (1404ق). عیون أخبار الرضا (ع). بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه (1412ق). فضائل الاشهر الثلاثه. بیروت: ‌دار المحجة البیضاء.
شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه (1413ق). من لایحضره الفقیه، تصحیح: علی‌اکبر غفاری. قم: دفتر انتشارات اسلامی چاپ دوم.
شیخ طوسی، محمد بن حسن (1366). تهذیب الاحکام. تهران: دار الک تب الاسلامیه.
شیخ طوسی، محمد بن حسن (1417ق). العدة فی أصول الفقه. قم: تیزهوش.
 
عصاره، فریده و همکاران (1388). از کتاب‌سنجی تا وب‌سنجی: تحلیلی بر مبانی، دیدگاه‌ها، قواعد و شاخص‌ها. تهران: کتابدار.
فتاحی‌زاده، فتحیه (1389). مبانی و روش‌های نقد حدیث در کتب اربعه. قم: دانشگاه قم.
قائدی، محمدرضا و گلشنی، علی‌رضا (1395). روش تحلیل محتوا، از کمی‌گرایی تا کیفی‌گرایی. روش‌ها و مدل‌های روان‌شناختی، 23، 82-57.
قاضی‌زاده، حمید، سهیلی، فرامرز، خاصه، علی‌اکبر (1397). ترسیم ساختار دانش در پژوهش‌های علوم قرآن و حدیث ایران با استفاده از تحلیل هم‌واژگانی. پژوهش‌نامه علم‌سنجی، 4 (8), 101-122.
قیاسی، میترا و همکاران (1384). تحلیل استنادی و روش‌شناختی پایان‌نامه‌های فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بابل. پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، 3، 192-165.
کرمی جورابی، محمد (1397). بررسی دیدگاه علامه طباطبایی پیرامون روایات با معیار عرضه بر قرآن. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده علوم قرآنی. دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم.
کریمی، رضا و سلیمانی، راضیه (1387). تحلیل استنادی مقالات فصلنامه علوم حدیث. علوم حدیث، 3 و 4، 422-400.
کشی، محمد بن عمر (1409). رجال کشی. قم: مؤسسه نشر اسلامی.
کلینی، محمد بن یعقوب (1389). الکافی. قم، دارالحدیث.
متقی دادگر، امیر؛ کریمی، رضا و جعفر عباداله عموقین (1388). تحلیل استنادی مقالات 30 شماره از فصلنامه پژوهش‌های فلسفی کلامی منتشره بین سال‌های 1387-1368. فلسفه و کلام: پژوهش‌های فلسفی کلامی، 41، 315-287.
مدیر شانه‌چی، کاظم (1390). تاریخ حدیث. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی.
مدیر شانه‌چی، کاظم (1392). علم‌الحدیث. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی.
مرادی‌پر، لعیا (1394). بررسی جایگاه عقل و نقش آن در نقد حدیث از دیدگاه فریقین. پایان‌نامه دکتری. دانشکده ادبیات و علوم انسانی گروه علوم قرآن و حدیث. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
مجلسی، محمدباقر (1403ق). بحارالانوار الجامعه لدرر الاخبار الائمه الاطهار. بیروت: مؤسسه الوفاء.
موسوی چلک، افشین، سهیلی، فرامرز، خاصه، علی‌اکبر (1396). رابطۀ بین نفوذ اجتماعی و بهره‌وری و کارایی در شبکه اجتماعی هم‌نویسندگی پژوهشگران علوم قرآن و حدیث ایران. کتابداری و اطلاع‌رسانی، 20 (3), 50-74.
منتظری، مجتبی (1387). نقد و تصحیح حدیث از منظر استاد علی‌اکبر غفّاری. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده الهیات، معارف اسلامی و ارشاد. دانشگاه امام صادق.
منصوریان، یزدان (1389). مبانی نگارش علمی. تهران: کتابدار.
نفیسی، زهرا (شادی) (1380). معیارهای نقد متن در ارزیابی حدیث. مقالات و بررسی‌ها، 70، 11-44.
یوسفی ‌تازه‌کندی، عباس (1393). روش‌ها و معیارهای فهم و نقد حدیث از دیدگاه آیت‌الله معرفت (ره). پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده الهیات و معارف اسلامی. دانشگاه قم.
نصیری، علی (1386). آشنایی با علوم حدیث. قم: حوزه علمیه قم، مرکز انتشارات.
وفا، جعفر (1389). حدیث‌شناسی. پیام، 99، 189-180.
Ayoub,d.(2018). matn criticism and its role in the evaluation of hadith authenticity. international journal of islamic studies and humanities.1(1),69-75
Ayre, C., & Scally, A. J. (2014). Critical values for Lawshe’s content validity ratio: revisiting the original methods of calculation. Measurement and Evaluation in Counseling and Development, 47(1), 79-86.
Baraka,R.&Dalloul,Y(2014). Building Hadith Ontology to Support the Authenticity of Isnad. International Journal on Islamic Applications in Computer Science And Technology.2(1),25-39.
Dad,K&Shafigh,M.S(2014). Mursal Hadith & its Authenticity: A critical analysis.Acta Islamica,2(1),21-33
Hussain,A.Ibrahim, M &Saeed,S.(2014). A bibliometric analysis of contributions in Islamic studies (journal):2009-2011.Pakistan library association journal,24-33
Elo, S., & Kyngäs, H. (2008). The qualitative content analysis process. Journal of advanced nursing, 62(1), 107-115.‏
Gilbert, G. E., & Prion, S. (2016). Making sense of methods and measurement: Lawshe's Content Validity Index. Clinical Simulation in Nursing, 12(12), 530-531
Lawshe, C. H. (1975). A quantitative approach to content validity 1. Personnel psychology, 28(4), 563-575.
Leedy, P. D., & Ormrod, J. E. (2001). Practical Research: Planning and Design, Merrill Prentice Hall. New Jersey.
Sadeghian,N.(2018). Qur'anic Studies based on Web of Science. Ijism. 16(2)79-89.
Syed,M,Halawi,D., Sadeghi, B. &Saquib,N(2019). Verifying Source Citations in the Hadith Literature Journal of Medieval Worlds. 1 (3), 5–20.
 
 
 
 
 
 
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار