مروری بر رسم نقشۀ‌ علم و روش‌شناسی آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد

2 استاد علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

هدف: هدف این مقاله ارائۀ تعریفی از نقشۀ علم، مرور پژوهش‌های رسم نقشۀ علم در جهان و ایران است تا خوانندگان با معیارها و روش‌های انجام این‌گونه پژوهش‌ها آشنایی بیشتری یابند.
                           
روش‌شناسی: این مقاله از طریق مطالعۀ اسنادی سعی در یافتن نظریه‌ها، فنون، روش‌ها و افراد پیشتاز در رسم نقشۀ علم دارد.
                           
یافته‌ها: یافته­های پژوهش نشان داد که پژوهش‌ها و بازنمون‌های بصری از علم بیش از پنج دهه، در مطالعات علم‌سنجی جهان قدمت دارد؛ درحالی‌که قدمت آن در ایران به بیش از یک دهه می‌رسد. علی‌رغم به‌کارگیری تکنیک‌های متنوع و روش پیمایش، تحلیل استنادی به‌عنوان روش پذیرفته‌شده برای رسم نقشه جایگاه خود را حفظ کرده است. بیشتر پژوهش‌های اخیر در این حوزه، طی یک فرایند شش‌مرحله‌ای که با گردآوری سنجه استناد آغاز می‌شود، اشتراک دارند؛ درحالی‌که واحد تحلیل می‌تواند متنوع باشد.
                           
نتیجه‌گیری: نتایج نشان داد که پژوهش‌های خارج از کشور در سطح کلان و پژوهش‌های داخل کشور در سطح خرد انجام شده است و در این نوع پژوهش‌ها رویکرد تکنیک‌گرا بر رویکرد نظریه‌محور پیشی دارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Review of Science Map Visualization and its Methodology

نویسندگان [English]

  • Narges Zandi Ravan 1
  • Mohammadreza Davarpanah 2
  • Rahmatolah Fattahi 2
1 Ph.D. in Knowledge and Information Science, Ferdowsi University of Mashhad
2 Assistant professor of Knowledge and Information Science, Ferdowsi University of Mashhad.
چکیده [English]

Purpose: This article gives a definition of science map, reviews domestic and global science map researches to introduce the criteria and mythology of such researches.
Methodology: This article tries to find the theories, techniques, methods, and leaders of the science mapping based on documentary research and literature review.
Findings: Visual researches and representations of science have been practiced for over five decades in scientometrics studies in the world; yet in Iran, it was commenced less than a decade. Despite using various techniques and survey researches, citation analysis method has been maintained its position as an accepted method for drawing the maps. Most of recent researches and studies in this area are common in using a six-stage process that begins with citation gathering, although the analysis unit can vary.
Findings: These types of researches have been conducted in macro level in other countries while they have been done in micro level in Iran. In these kinds of researches, technique-oriented approach is surpassed to theory-oriented approach.
Conclusion: the study revealed that books and other print materials are prior in use. Hence, use of Internet is increasing.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Science Map
  • Scientometrics
  • Visualization of Science Structure

مراجع

اخوتی، مریم، صادقی، حلیمه، طالبیان، علی و بانشی، محمدرضا. (1392). تحلیل استنادی و ترسیم نقشۀ علمی مطالعات کتابداری و اطلاع‌رسانی در «پایگاه وب او ساینس» از سال 1993 تا 2011. فصلنامۀ دانش‌شناسی (علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی و فناوری اطلاعات. 6 (21)،  9-22.
پائو، میراندا لی (1378). مفاهیم بازیابی اطلاعات. (اسدالله آزاد و رحمت‌الله فتاحی مترجم). مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد، مؤسسۀ چاپ و انتشارات.
پشوتنی‌زاده، میترا و عصاره، فریده (1388). تحلیل استنادی و ترسیم نقشۀ تاریخ‌نگاشتی تولیدات علمی کشاورزی در نمایۀ استنادی علوم در سال‌های 2000 تا 2008. علوم و فناوری اطلاعات.  25 (1)، 23-52.
جمالی مهموئی، حمیدرضا (1379). روابط درون‌رشته‌ای و بین‌رشته‌ای کتابداری و اطلاع‌رسانی: مطالعه‌ای استنادی. فصلنامه کتاب. 11 (3)، 62-75. 
حمدی‌پور، افشین و عصاره، فریده (1390) ‌مطالعۀ علم‌سنجی برون‌دادهای علمی نویسندگان تأثیرگذار در حوزۀ بیماری Multiple Sclerosis (MS) و دیداری‌سازی ساختار علمی این حوزه در سال‌های 2008-1999. مدیریت اطلاعات سلامت. 8 (5)، 661-649.
داورپناه، محمدرضا (1383). پارادایم و بازیابی اطلاعات. کتابداری و اطلاع رسانی. 7 (3)، 3-21.
دهقان‌پور، نفیسه، چشمه‌سهرابی، مظفر، عصاره، فریده و مولوی، حسین (1389). نقشۀ علم‌نگاشتی مهندسی ایران بر مبنای نمایه استنادی علوم طی سال‌های 1990-2008. اطلاع‌شناسی. 8 (29)، 147-166.
زوارقی، رسول، فدایی، غلامرضا و فهیم‌نیا، فاطمه (1390). چشم‌اندازی بر مبانی نظری مصورسازی حوزۀ دانش. تحقیقات کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاهی. 45 (57)، 13-37.
شکفته، مریم و حریری، نجلا (1392). ترسیم و تحلیل نقشۀ علمی پزشکی ایران با استفاده از روش هم‌استنادی موضوعی و معیارهای تحلیل شبکه اجتماعی. مدیریت سلامت. 16 (51)، 53-59.
عابدی جعفری، حسن، ابویی اردکان، محمد و آقازاده، فتاح (1390). ترسیم نقشۀ علم مدیریت شهری بر مبنای طبقه‌بندی‌های موضوعی پایگاه استنادی علوم (آی. اس. آی.). مدیریت دولتی. 3 (7)، 131-148.
عابدی جعفری، حسن، ابویی اردکان، محمد، آقازاده ده‌ده، فتاح و دلبری راغب، فاطمه (1390). روش‌شناسی ترسیم نقشه‌های علم: مطالعۀ موردی ترسیم نقشۀ علم مدیریت دولتی. روش‌شناسی علوم انسانی. 17 (66)، 53-69.
عابدی جعفری، حسن، پورعزّت، علی‌اصغر، امیری، مجتبی و دلبری راغب، فاطمه (1390). ترسیم نقشۀ علم ادارۀ امور عمومی (مدیریت دولتی) بر مبنای مقالات موجود در ISI. مدیریت دولتی. 3 (6)، 127-148.
فتاحی، رحمت‌الله، دانش، فرشید، و سهیلی، فرامرز (1390). بررسی وضعیت جهانی تولیدات علمی دانشگاه فردوسی مشهد در سال‌های 2010-1990 در وبگاه علوم (Web of Science) با هدف ترسیم نقشۀ علم این دانشگاه. پژوهشنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 1 (1)، 175-196.
کوشا، کیوان (1388). خوداستنادی و کاربرد آن در مطالعات علم‌سنجی. رهیافت. 44، 25-29.
محمدی، احسان (1387). مفهوم نقشه­های ساختاری علوم. مجله رهیافت. شماره 43: ص. 10-14. میرجلیلی، سیدحسن و عصاره، فریده (1391). مطالعۀ علم‌سنجی و ترسیم نقشۀ‌ تاریخ‌نگاری مقالات 20 نشریۀ برتر حوزه ژنتیک و وراثت در سال‌های 2008-2000. مدیریت اطلاعات سلامت. 9 (1)، 89-75.  
Borner, K. (2010). Atlas of science: visualizing what we know. Retrieved from netLibrary: http://mitpress.mit.edu/catalog/item/defult.asp?tlype=2&tid=12344  [7 October 2010].
Borner, Katy, Chen, Chaomei & Boyack, Kevin W. (2003). Visualizing knowledge domains. In Blase Cronin (Ed.), Annual review of information science & technology. (Vol. 37, pp. 179-255). Medford, Nj: Information Today, Inc. & American society for information science and technology.
Boyack, Kevin W., Klavans, Richard & Borner, Katy (2005). Mapping the backbone of science. Scientometrics. 64 (3), 351-379.
Case, D. O. & Higgins, G. M. (2000) How can we investigate citation behavior: A study of reasons for citing literature in communication. Journal of the American Society for Information Science, 51, 635-645.
Chen, C., Carr, L. (1999). Trailblazing the literature of hypertext: an author cocitation analysis (1989-1998). Proceeding of the 10th ACM conference on hypertext (Hypertext 99).
Dastidar, P. G. & Ramachandran, S. (2008). Intellectual structure of Antractic science: a 25 years analysis. Scientometrics, 77: 389-414.
Ding, Y., Chowdhury & foo, S. (1999). Mapping intellectual structure of information retrieval: an author cocitation analysis, 1987-1997. Journal of information science, 25: 67-78.
Doyle, L. B. (1961). Semantic road maps for literature search. Journal of the association for computing machinery. 8(4): 553-578.
Garfield, E. (1963). Citation index in sociological and historical research. American documentation. 14, 289-291.
Garfield, E., Malin, M.V. & Small, Henry (1978). Citation data as science indicators. In Ed. by Y. Elkana et al, Toward a metric of science: the advent of science indicators. (pp. 179-207).  New York: John Wiley.
Garfield, Eugene (1979). Citation indexing: Its theory and application in science, technology and humanities. New York: Wiley.
Garfield, Eugene (1998). Mapping the world of science. Philadelphia: Scientist. Retrieved from netLibrary: http://www.garfeild.library.upenn.edu/papers/mapsciworld.html
Glanzel, Wolfgang, and et al (2005). A Concise review on the role of  author self- citations in information science, bibliometrics and science policy. Retrieved from netLibrary: www.cais-acsi.ca/proceedings/2005/glanzel_2_2005.pdf  [8 March 2006]
Hjorland, B. (1997). Information seeking and subject representation: an activity-theoretical approach to information science. Santa Barbara: Greenwood Press.
Ingwersen, P., Larsen, B. & Noyons, E. (2001). Mapping national research profiles in social science disciplines. Journal of documentation. 57 (6), 715-740.
Kessler, M., (1963). Bibliographic coupling between scientific papers. American documentation, 14: 10-25.
Kreuzman, H. (2001). A co-citaion analysis of representative authors in philosophy: examining the relationship between epistemologists and philosophers of science. Scientometrics, 51(3):525-539.
Leydesdorff, L. (1987). Variouse method for the mapping of science. Scientometrices. 11(5-6), 295-324.
Leydesdorff, L. (1998). Theories of citation. Scientometrics, 43(1), 5-25. Retrieved from netLibrary: http://users.fmg.uva.nl/lleydesdorff/citation/html [17 Apr 2009]
Lin, Tsai-yoan, Wang, Yi-Chou, Tsai & Chung-Lin (2010). Trending and mapping the intellectual structure of social behaviorstudies: a study of the social behavior and personality journal. Social behavior and personality, 38(9): 1229-1242.
Lucio-Arias, Daina & Leydesdorff, Leot (2008). Main- Path analysis and path-dependent transitions in HisCiteTm-based historiograms. Journal of American society for information science. 59: 1948-1962.
Maccain, k. W.(2010). Core journal literatures and persistent research themes in an emerging interdisciplinary field: exploring the literature of evolutionary developmental biology. Journal of informetrics. (4): 157-165.
Marco, C., Kroon, F. & Mercer, R. (2006). Using hedges to classify citations in scientific articles. In Shanahan, J, Q, Y, Wiebe J. Dordrecht (Eds.), Computing Attitude and Affect in Text: Theories and Applications (Vol. 20, pp. 247-263). Netherlands: Springer.
Merton, R. K. (2000). On the Garfield input to the sociology of science: a retrospective college. In B. Cronin and H. B. Atkins (Eds.). The web of Knowledge: a festschrift in honor of Eugene Garfield. New Jersey: Information Today.
Moya-Anegon, Felix and et all (2004). A new technique for building maps of large scientific domains based on the cocitation of classes and categories. Scientometrics. 61 (1), 129-145.
Nerur, S. P, Rasheed, A. A. & Natarajan, Vivek. (2008). The Intellectual structure of the strategic management, field: an author co-citation analysis. Strategic management journal. (336), 319-336
Noyons, E. C. M. (1999). Bibliometric mapping as a science policy and research management tool. DSWO Press: Leiden University.
Noyons, E. & Van Raan (1999). Integrating research performance analysis and science mapping. Scientometrics, 591-604
Osareh, F. & Maccain, k. W. (2008). The Structure of Iranian chemistry research, 1990-2006: an author cocitation analysis .Journal of the American society for information science, 59 (13), 2146-2155.
Otlet, P. (1918). Transformations inn bibliographical apparatus of the sciences. The international organization and dessimination of knowledge: selected essays of Paul Otlet. Philadelphia: Elsevier.Paisley, J. W. (1989). Bibliometrics, scholarly communication and communication research. Communication research. 16(5): 701-717.
Price, D. J. de Solla (1963). Big science, Little science. New York: Columbia University Press.
Ranganathan, S. R. (1974). Proceeding of the ASLIB’s annual conference. Great Britain: Leamington Spa.
Reid, E. F. & Chen, H. (2007). Mapping the contemporary terrorism research domain. International journal of human-computer studies, 65: 42-56.
Sengupta, I. N. (1992). Bibliometrics, informetrics, scientometrics and librametrics: an overview. Libri, 42 (2): 75-98.
Small, Henry (1997). Update on science mapping: creating large document space. Scientometrics. 38 (2), 275-293.
Small, Henry (1999a). Visualizing science by citation mapping. Journal of American society for information science. 50 (9): 799-813.
Small, Henry (1999b). ASIS Award of Merit on the shoulders of giants. Bulletin of the American Society for Information Science, 25(2), 1-5.
Small, Henry (2000). Passage through science: crossing disciplinary boundaries. Library trend. 72-108.
Tsai, Ming-yueh, Xu, Hong & Wu, Chia-wen. (2003). Author co-citation analysis of semiconductor literature. Scientometrics, 58: 529-545.
Zhao, D. & Stortmann, A. (2010). Intellectual structure of stem cell research: a comprehensive author co-citation analysis of a highly collaborative and multidisciplinary field. Scientometrics, 87: 115-131.
 
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار